Trending
आजच्या आधुनिक युगात विवाह जसे महत्वाचे आहेत, तसंच काही वेळा घटस्फोट देखील अपरिहार्य ठरतो. विवाहित जीवनातील वैचारिक मतभेद, गैरसमज, किंवा कोणत्याही कारणामुळे एकत्र राहणे अशक्य झाल्यास परस्पर संमतीने घटस्फोट हा एक सभ्य आणि कायदेशीर मार्ग ठरतो. घटस्फोट हा आयुष्याचा शेवट नसून नव्या सुरुवातीचा एक भाग असतो, हे लक्षात घेणे गरजेचे आहे.
परस्पर संमतीने घटस्फोट घेताना कायदेशीर प्रक्रिया, अटी, आणि आवश्यक कागदपत्रे यांची योग्य माहिती असणे अत्यावश्यक आहे.या लेखाचा उद्देश परस्पर संमतीने घटस्फोट घेऊ इच्छिणाऱ्या दाम्पत्यांना त्याबाबतची स्पष्ट आणि सोपी माहिती देणे हा आहे जेणेकरून त्यांना कायदेशीर प्रक्रियेमध्ये कोणतीही अडचण येऊ नये.
A. लागू कायदा (Applicable Law)
हिंदू, शीख, जैन आणि बौद्ध धर्मीय दांपत्यांसाठी परस्पर संमतीने घटस्फोट Hindu Marriage Act, 1955 च्या कलम 13B अंतर्गत दिला जातो. या तरतुदीमध्ये काही अटी पूर्ण झाल्यास पती-पत्नी परस्पर संमतीने आपला विवाह संपुष्टात आणू शकतात.
B. पात्रता निकष (Eligibility Criteria)
किमान विवाह कालावधी — घटस्फोटासाठी अर्ज करण्याआधी पती-पत्नी यांचा किमान एक वर्षाचा विवाह झालेला असावा.
→ याचा उद्देश म्हणजे दोघांनी वैवाहिक जीवनासाठी पुरेसा वेळ दिलेला असावा.
वेगळे राहण्याचा कालावधी — घटस्फोटासाठी अर्ज करण्याआधी पती-पत्नी किमान एक वर्ष वेगळे राहत असणे आवश्यक आहे.
परस्पर संमती — पती-पत्नी दोघांनाही हे मान्य असले पाहिजे की विवाह कायम राहू शकत नाही आणि समेटाची कोणतीही शक्यता नाही.
C. कायदेशीर प्रक्रिया (Legal Process)
टप्पा 1 : कौटुंबिक न्यायालयात एकत्रित अर्ज (Joint Petition in Family Court)
पती-पत्नी मिळून कौटुंबिक न्यायालयात अर्ज दाखल करतात.
अर्जामध्ये पुढील माहिती असते:
विवाहाचा तपशील (तारीख, स्थळ)
वेगळे राहण्यामागची कारणे
परस्पर करार , माहिती — जसे की भत्ता (alimony), मुलांचा ताबा (child custody), मालमत्तेचे विभाजन (property division) इ.
टप्पा 2 : पहिली सुनावणी (First Motion Hearing)
न्यायालय अर्जाची पाहणी करते व पती-पत्नींचे जबाब नोंदवते.
सर्व अटी पूर्ण झाल्यास व संमती स्वेच्छेची असल्याचे न्यायालय पाहिल्यास पहिली सुनावणी मंजूर होते.
टप्पा 3 : प्रतीक्षा कालावधी (Cooling-Off Period)
न्यायालय 6 महिन्यांचा कालावधी देते, जेणेकरून पती-पत्नी पुन्हा विचार करू शकतील किंवा एकत्र येऊ शकतील.
टप्पा 4 : प्रतीक्षा कालावधी माफ करणे (Waiver of Cooling-Off Period)
पती-पत्नी दोघांनीही घटस्फोटच हवे असल्यास व कोणताही समेट शक्य नसेल तर 6 महिन्यांचा कालावधी माफ करण्यासाठी अर्ज करू शकतात.
परिस्थितीनुसार न्यायालय निर्णय घेते.
टप्पा 5 : दुसरी सुनावणी (Second Motion Hearing)
प्रतीक्षा कालावधीनंतर किंवा त्याच्या माफीनंतर, दोघे न्यायालयात हजर राहून आपली संमती पुन्हा नोंदवतात.
न्यायालय सर्व अटी योग्य असल्याचे पाहिल्यानंतर घटस्फोटाचा हुकुम (Decree of Divorce) देते.
भारतात मुस्लिम व्यक्तींमध्ये परस्पर संमतीने घटस्फोटाची प्रक्रिया मुस्लिम वैयक्तिक कायदा (Muslim Personal Law) अंतर्गत केली जाते.
परस्पर संमतीने घटस्फोट प्रामुख्याने दोन प्रकारांनी दिला जातो :
भारतीय घटस्फोट अधिनियम, 1869 च्या कलम 10A अंतर्गत ख्रिश्चन दांपत्यांना परस्पर संमतीने घटस्फोट घेण्याची परवानगी आहे.
पारसी विवाह आणि घटस्फोट अधिनियम, 1936 (Parsi Marriage and Divorce Act, 1936) च्या कलम 32B अंतर्गत परस्पर संमतीने घटस्फोटाची तरतूद आहे. या कायद्याअंतर्गत पारसी पती-पत्नी आपला विवाह कायदेशीर पद्धतीने परस्पर संमतीने संपुष्टात आणू शकतात.
परस्पर संमतीने घटस्फोट ही एक सोपी व जलद प्रक्रिया असली तरी ती पूर्णपणे कायदेशीर नियमांनुसार पार पडणे आवश्यक आहे. दाम्पत्यांमध्ये परस्पर सहमती झाल्यानंतर देखील घटस्फोटाच्या प्रक्रियेमध्ये काही तांत्रिक बाबी, कागदपत्रांची पूर्तता व कायदेशीर अटी पाळाव्या लागतात. घटस्फोटानंतरची मालमत्तेची विभागणी, मुलांची जबाबदारी, भत्त्याचा मुद्दा किंवा भविष्यातील अधिकार यांसारख्या गोष्टी योग्य पद्धतीने निश्चित होणे गरजेचे असते.
म्हणूनच या प्रक्रियेत योग्य व तज्ज्ञ वकीलांचा सल्ला घेणे अत्यंत महत्त्वाचे ठरते. कायदेशीर मार्गदर्शनामुळे संपूर्ण प्रक्रिया पारदर्शक, न्याय्य व नियमबद्ध राहते. यामुळे भविष्यात कोणत्याही वादाची किंवा गैरसमजाची शक्यता कमी होते.अशा वेळी www.asmlegalservices.in , www.knowdivorce.com किंवा www.lifeandlaw.in द्वारे सदर लेख लिहिणाऱ्या ॲड. अब्दुल मुल्ला यांचा सल्ला घेणे महत्वपूर्ण ठरू शकते
Adv. Abdul Mulla (Mob. No. 937 007 2022) is a seasoned legal professional with over 18 years of experience in advocacy, specializing in diverse areas of law, including Real Estate and Property Law, Matrimonial and Divorce Matters, Litigation and Dispute Resolution, and Will and Succession Planning. read more….
Copyright BlazeThemes. 2025
