Trending
आजच्या धावपळीच्या जीवनात बहुतांश लोक त्यांच्या आयुष्यभर जमवलेल्या संपत्तीच्या वाटपाचा विचार फारसा करत नाहीत. पण एखाद्या व्यक्तीच्या मृत्यूनंतर त्याच्या मालमत्तेचं नियोजन नसेल, मृत्युपत्र (Will) तयार केलेलं नसेल, तर त्याचे परिणाम खूप गुंतागुंतीचे आणि त्रासदायक ठरू शकतात. मृत्युपत्र हा असा कायदेशीर दस्तऐवज आहे ज्याद्वारे व्यक्ती आपल्या मालमत्तेचे वाटप आपल्या इच्छेनुसार ठरवू शकतो.अनेकदा मालमत्तेच्या वाटपावरून वाद, कुटुंबातील कलह, न्यायालयीन प्रक्रिया आणि आर्थिक नुकसान या गोष्टी ओढवतात. म्हणूनच मृत्युपत्र असणं केवळ कायदेशीरदृष्ट्या नव्हे तर कौटुंबिक शांततेसाठी देखील अत्यंत आवश्यक आहे.
या लेखाचा मुख्य उद्देश वाचकांना भारतात मृत्युपत्र न करता मृत्यू पावल्यानंतर उद्भवणाऱ्या कायदेशीर व वैयक्तिक परिणामांची माहिती देणे हा आहे.
मृत्युपत्र म्हणजे एखाद्या व्यक्तीने आपल्या मृत्यूनंतर स्वतःची संपत्ती, मालमत्ता, पैसे, दागिने किंवा इतर कोणतीही मालकीची गोष्ट कोणाला मिळावी हे स्पष्टपणे लिहून ठेवलेला कायदेशीर दस्तऐवज होय.यामध्ये व्यक्ती स्वतःच्या इच्छेनुसार मालमत्तेचे वाटप कसे करायचे, कोणाला किती द्यायचे, याचा उल्लेख करतो.
जर एखाद्या व्यक्तीचा मृत्यू असेपर्यंत वैध मृत्युपत्र (Will) तयार नसेल, तर त्याला मृत्युपत्र न करता मृत्यू (Intestate Death) असे म्हटले जाते. अशा परिस्थितीत त्या व्यक्तीच्या मालमत्तेचं आणि संपत्तीचं वाटप त्याच्या इच्छेनुसार न होता, कायद्यानुसार ठरवलं जातं.
जर एखाद्या व्यक्तीचा मृत्यू मृत्युपत्र न करता झाला, तर त्याच्या संपत्तीचं वाटप कायद्यानुसार ठरवलं जातं. भारतामध्ये वेगवेगळ्या धर्मानुसार वेगवेगळे उत्तराधिकार (Succession) कायदे लागू होतात. हिंदू, शीख, जैन आणि बौद्ध धर्मीय व्यक्तींसाठी हिंदू उत्तराधिकार कायदा, 1956 लागू होतो. या कायद्यानुसार त्यांच्या मालमत्तेचं वाटप केलं जातं. मुस्लिम धर्मीय व्यक्तींना त्यांच्या शरियत कायद्यानुसार (Shariat Law) मालमत्ता विभागली जाते. तर ख्रिश्चन, पारशी आणि इतर धर्मीय लोकांवर भारतीय उत्तराधिकार कायदा, 1925 (Indian Succession Act, 1925) लागू होतो. या कायद्यांमध्ये कोणाला किती हिस्सा मिळेल, हे ठरवलेलं असतं. मात्र, हे वाटप नेहमी त्या व्यक्तीच्या इच्छा किंवा अपेक्षेनुसार असेलच असं नाही. म्हणूनच प्रत्येक व्यक्तीने आपलं मृत्युपत्र तयार करून ठेवणं महत्त्वाचं ठरतं
जर एखाद्या व्यक्तीचा मृत्यू मृत्युपत्र न करता झाला, तर त्याच्या संपत्तीचे वाटप संबंधित धर्म आणि वैयक्तिक स्थितीनुसार ठरलेल्या उत्तराधिकार कायद्यांनुसार केले जाते. हे कायदे कधीकधी त्या व्यक्तीच्या इच्छेविरुद्ध जाऊ शकतात आणि अशा परिस्थितीत इच्छित नसलेल्या व्यक्तीला संपत्ती मिळू शकते.
मृत्युपत्र नसल्यामुळे संपत्तीच्या वाटपावरून घरातील सदस्यांमध्ये मतभेद होण्याची शक्यता खूप जास्त असते. वारसदारांमध्ये संपत्तीच्या वाटपावर एकमत नसल्यास न्यायालयीन प्रक्रिया करावी लागते, जी वेळखाऊ आणि खर्चिक ठरते. यामुळे कुटुंबात तणाव निर्माण होतो आणि नात्यांमध्ये दुरावा येतो.
मृत्युपत्र नसल्यामुळे संपत्ती मिळवण्याची प्रक्रिया अत्यंत वेळखाऊ होते. उत्तराधिकारी प्रमाणपत्र (Succession Certificate) किंवा प्रशासन पत्र (Letter of Administration) घेण्यासाठी महिने किंवा वर्षं लागू शकतात. या विलंबामुळे मृत व्यक्तीच्या कुटुंबीयांना आर्थिक अडचणींना सामोरे जावे लागू शकते.
उत्तराधिकार कायद्यांमुळे कधी कधी मालमत्ता अशा व्यक्तींना मिळते, ज्यांना मृत व्यक्तीने इच्छित नव्हते. उदाहरणार्थ, दुरच्या नात्यातील किंवा संबंध तुटलेले नातेवाईक वारस होऊ शकतात, तर खरी गरज असलेल्या व्यक्ती वंचित राहू शकतात. मृत्युपत्र असल्यास संपत्ती इच्छेनुसार वाटता येते.
मृत्युपत्र नसल्यामुळे कोण योग्य वारस आहे, हे ठरवणे कठीण होते, विशेषतः जेव्हा संयुक्त कुटुंब, विभक्त नातेसंबंध किंवा दूरचे नातेवाईक असतील. यासाठी मोठी कायदेशीर प्रक्रिया पार पाडावी लागते, ज्यामुळे तणाव आणि गोंधळ वाढतो.
मृत्युपत्र नसल्यामुळे संपत्ती वाटपासाठी लागणाऱ्या कायदेशीर प्रक्रिया अत्यंत खर्चिक होऊ शकतात. उत्तराधिकारी ठरवण्यासाठी खटले, प्रमाणपत्र मिळवणे, वाद सोडवणे यात मोठा खर्च होतो. हे सर्व खर्च आणि त्रास मृत व्यक्तीच्या कुटुंबावर येतो, जे मृत्युपत्राच्या माध्यमातून सहज टाळता आला असता.
जर एखादी मालमत्ता संयुक्त स्वरूपात (Co-Owner) ठेवलेली असेल, जसे की जोडीदार, भाऊ किंवा बहिणीबरोबर, आणि मृत व्यक्तीने मृत्युपत्र केलेले नसेल, तर उर्वरित मालकांना त्या मालमत्तेच्या पूर्ण मालकी हक्कासाठी अडचणींना सामोरे जावे लागते. इतर कायदेशीर वारसदार देखील त्या मालमत्तेवर दावा करू शकतात, ज्यामुळे अधिक कायदेशीर गुंतागुंत आणि विलंब होऊ शकतो.
जर मृत व्यक्तीचे वारसदार शोधले गेले नाहीत किंवा ओळखता आले नाहीत, तर ती मालमत्ता अखेर शासनाच्या ताब्यात (Escheat) जाऊ शकते. हे टाळण्यासाठी मृत्युपत्र असणे आवश्यक असते, जे स्पष्टपणे संपत्तीच्या वाटपाबाबत माहिती देते.
मृत्युपत्र नसल्यास, मृत व्यक्तीच्या अंत्यसंस्कार किंवा त्यांच्या शेवटच्या इच्छांविषयी कुटुंबियांना माहिती नसते. त्यामुळे अंत्यसंस्काराच्या पद्धती किंवा भावनिक वस्तूंचे वाटप यावर वाद निर्माण होऊ शकतो. अशा वेळी आधीच दु:खात असलेल्या कुटुंबियांवर आणखी भावनिक ताण निर्माण होतो.
मृत्युपत्र नसेल तर मालमत्तेच्या वाटपावरून उद्भवणाऱ्या अडचणी, वाद, आणि कायदेशीर प्रक्रिया यामुळे कुटुंबातील नातेवाईकांना मानसिक आणि आर्थिक त्रास सहन करावा लागतो. कधी कधी आपल्या इच्छेविरुद्धही संपत्ती नको असलेल्या व्यक्तीच्या हातात जाऊ शकते. यामुळेच प्रत्येकाने आपल्या आयुष्यात योग्य वेळी मृत्युपत्र तयार करून आपली मालमत्ता, जबाबदाऱ्या आणि आवड निवड व्यवस्थित नमूद करणे गरजेचे आहे.
मृत्युपत्र तयार करताना कायद्याचा सल्ला घेणे अत्यंत महत्वाचे असते. कारण योग्य कायदेशीर मार्गदर्शन घेतल्यास मृत्युपत्र कायद्याने बरोबर, वैध आणि अंमलबजावणीस पात्र राहतं. वकील किंवा तज्ज्ञ यांचा सल्ला घेतल्याने मृत्युपत्रातील चुका टाळता येतात आणि भविष्यातील वाद, गैरसमज आणि अडथळे कमी होण्यास मदत होते. अशा वेळी www.asmlegalservices.in ,www.easywillindia.com,किंवा www.lifeandlaw.in द्वारे सदर लेख लिहिणाऱ्या ॲड. अब्दुल मुल्ला यांचा सल्ला घेणे महत्वपूर्ण ठरू शकते
Adv. Abdul Mulla (Mob. No. 937 007 2022) is a seasoned legal professional with over 18 years of experience in advocacy, specializing in diverse areas of law, including Real Estate and Property Law, Matrimonial and Divorce Matters, Litigation and Dispute Resolution, and Will and Succession Planning. read more….
Copyright BlazeThemes. 2025
