Trending
हिबा एक अत्यंत महत्त्वाची संकल्पना आहे, जी केवळ कायदेशीर दृष्टिकोनातून नाही, तर सामाजिक आणि पारंपारिक दृष्टीने देखील विचारात घेतली जाते. या प्रक्रियेत, एक व्यक्ती स्वतःच्या इच्छेने आणि प्रेमाने दुसऱ्या व्यक्तीला मालमत्ता किंवा संपत्ती देतो. यामध्ये, देणाऱ्याची इच्छा आणि त्या व्यक्तीच्या बाबतीत असलेली विशेष भावना महत्त्वाची असते. हिबा समाजातील विविध नातेसंबंधांना आणि एकात्मतेला प्रोत्साहन देणारी एक प्रक्रिया म्हणून पाहिली जाते.
हिबा देण्याची प्रक्रिया कायदेशीर दृषटिकोनातून एक नवा दृषटिकोन निर्माण करते, कारण त्याच्या आधारे व्यक्तीला त्याच्या संपत्तीच्या अधिकाराबद्दल कायदेशीर मालकी प्राप्त होते. हिबाच्या माध्यमातून, एक प्रकारे प्रेमाने दिलेली मालकी कायदेशीरदृष्ट्या वैध ठरवली जाते, ज्यामुळे त्याच्या योग्यतेसाठी अनेक अटी व नियमांचे पालन आवश्यक आहे.
या लेखाचा उद्देश हिबा प्रक्रियेचे कायदेशीर विश्लेषण करणे आणि त्यासंबंधी महत्त्वाचे पैलू समजावून सांगणे हा आहे.
हिबा ही मुस्लिम कायद्यानुसार एखाद्या व्यक्तीने दुसऱ्या व्यक्तीला प्रेम, आत्मीयता किंवा आपुलकीने स्वतःची मालकी असलेली मालमत्ता विनामोबदला देण्याची कायदेशीर प्रक्रिया आहे. ही एक देणगी (gift) असून, ती देणाऱ्याच्या जिवंतपणी दिली जाते आणि लगेच प्रभावी होते, म्हणजेच मिळणाऱ्याला (donee) तत्काळ मालकी हक्क मिळतो.
हिबा देणारा व्यक्ती:
उदाहरण: विधवा स्त्री तिच्या पतीच्या मालमत्तेचा हिबा पतीच्या मृत्यूनंतर करू शकत नाही, जोपर्यंत ती तिच्या नावावर वारसाहक्काने येत नाही.
हिबा स्वीकारणारा:
हिबा अंतर्गत फक्त अस्तित्वात असलेली आणि स्वतःच्या मालकीची मालमत्ता देणे शक्य आहे:
हिबा (Hiba) ही मुस्लिम कायद्यानुसार प्रेमाने व स्वेच्छेने दिलेली मालकी हक्काची देणगी आहे. हिबा वैध ठरण्यासाठी तीन मूलभूत आणि अनिवार्य अटी पूर्ण झालेल्या असाव्यात. या अटी केवळ औपचारिकतेसाठी नसून, हिबा हे हस्तांतरण कायदेशीर आणि अंमलात येण्याजोगे ठरेल यासाठी अत्यंत महत्त्वाच्या आहेत.
हिबा देणाऱ्याने आपल्या स्वेच्छेने आणि स्पष्टपणे मालमत्ता देत असल्याची घोषणा करणे आवश्यक आहे. ही घोषणा तोंडी (oral) असू शकते किंवा लेखी स्वरूपात – ज्याला हिबानामा म्हणतात. यासाठी नोंदणी कायदेशीरदृष्ट्या बंधनकारक नसली तरी स्थावर मालमत्तेसाठी तिची शिफारस केली जाते.
लाभार्थ्याने (donee) हिबा स्वीकारलेली असावी. देणारा आणि लाभार्थी हे दोघेही हिबा प्रक्रियेच्या वेळी जिवंत असणे आवश्यक आहे. जर लाभार्थी अल्पवयीन किंवा मानसिकदृष्ट्या असमर्थ असेल, तर त्याचा पालक किंवा कायदेशीर प्रतिनिधी त्याच्यावतीने हिबा स्वीकारू शकतो.
हिबामध्ये केवळ करार किंवा लेखी दस्तऐवज पुरेसा नसतो; प्रत्यक्ष मालमत्तेचा ताबा लाभार्थ्याला देणे आवश्यक असते. याच ताब्याद्वारे मालकीचे प्रत्यक्ष हस्तांतरण पूर्ण होते. जर ताबा दिला गेला नाही, तर हिबा अपूर्ण आणि अमान्य ठरू शकतो.
साधा हिबा म्हणजे कोणत्याही मोबदल्याशिवाय व अटींशिवाय एखादी व्यक्ती दुसऱ्या व्यक्तीला मालमत्ता देणे. यात केवळ तीन गोष्टी आवश्यक असतात – दात्याची स्वेच्छा, लाभार्थ्याची स्वीकृती आणि प्रत्यक्ष ताबा. हा सर्वसामान्यतः पाहायला मिळणारा हिबा प्रकार आहे, जो विशेषतः नातेवाईकांमध्ये आढळतो. उदाहरणार्थ, एखादा वडील त्याच्या मुलाला स्वतःच्या मालकीची जमीन हिबामध्ये देतात आणि मुलगा ती जमीन वापरण्यास सुरू करतो.
हिबा-बिल-इवज म्हणजे हिबा केल्यावर त्याच्या मोबदल्यात लाभार्थ्याने काहीतरी द्यावे लागते. यामध्ये हिबा दिल्यावर दुसरा पक्ष त्याबदल्यात काहीतरी वस्तू, सेवा किंवा लाभ देतो. या प्रकारात हिबा ही केवळ देणगी राहात नाही, तर तो व्यापारासारखा विनिमयाचा व्यवहार ठरतो. हा करार दोन भागांत होतो – एक हिबा आणि दुसरा त्याच्या मोबदल्यातील प्रतिफळ. उदाहरणार्थ, जर ए आपल्या प्लॉटचा हिबा बीला देतो आणि बी त्याला त्याबदल्यात मोटरसायकल देतो, तर तो हिबा-बिल-इवज ठरतो.
हा हिबाचा विशेष प्रकार आहे ज्यामध्ये हिबा करताना विशिष्ट अट ठेवलेली असते की लाभार्थ्याने काहीतरी परत करावे किंवा काही सेवा द्यावी. ही अट पूर्ण झाली पाहिजे, अन्यथा हिबा रद्द केला जाऊ शकतो. यामध्ये हिबा आणि करार यांचा संयोग असतो. उदाहरणार्थ, जर ए आपल्या भावाला घर हिबामध्ये देतो आणि अट ठेवतो की त्याने आपल्या वृद्धापकाळात त्याची सेवा करावी, आणि जर त्या अटीचे पालन झाले नाही, तर ए तो हिबा रद्द करू शकतो.
काही विशिष्ट परिस्थितीत, ताबा प्रत्यक्ष न देता देखील हिबा वैध ठरते:
हिबा म्हणजे कोणत्याही मोबदल्याशिवाय आणि प्रेमाने मालमत्तेचे हस्तांतरण, ज्यामध्ये दात्याचा हेतू स्पष्ट असावा आणि लाभार्थ्याची स्वीकृती तसेच ताबा दिला जाणे आवश्यक आहे. हिबा एक कायदेशीर प्रक्रिया असून, त्यामध्ये धार्मिक आणि भावनिक बाबी असतानाही ती वैध ठरते, खासकरून स्थावर मालमत्तेच्या बाबतीत. नोंदणी केल्यास हिबाचा हक्क अधिक सुरक्षित होतो, आणि भविष्यात वाद निर्माण होण्याची शक्यता कमी होते.
हिबा करताना कायदेशीर सल्ला घेणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे. योग्य दस्तऐवज तयार करणे, आवश्यक नोंदणी करणे आणि इतर कायदेशीर बाबींची काळजी घेणे, हिबाला कायदेशीरदृष्ट्या बळकटी देण्याचे काम करते. त्यामुळे हिबा प्रक्रिया पारदर्शक आणि सुरक्षित होते, आणि लाभार्थ्याला मालमत्तेवर पूर्ण हक्क मिळतो.अशा वेळी www.asmlegalservices.in किंवा www.lifeandlaw.in द्वारे सदर लेख लिहिणाऱ्या ॲड. अब्दुल मुल्ला यांचा सल्ला घेणे महत्वपूर्ण ठरू शकते.
Adv. Abdul Mulla (Mob. No. 937 007 2022) is a seasoned legal professional with over 18 years of experience in advocacy, specializing in diverse areas of law, including Real Estate and Property Law, Matrimonial and Divorce Matters, Litigation and Dispute Resolution, and Will and Succession Planning. read more….
Copyright BlazeThemes. 2025
