Trending
आजकाल शहरांमध्ये अनेक लोक भाड्याने घर घेऊन राहत असतात. घरमालक आणि भाडेकरू यांच्यातील नाते केवळ करारावरच नव्हे तर कायद्याच्या चौकटीतही असते. मात्र, अनेक भाडेकरूंना त्यांच्या कायदेशीर हक्कांची संपूर्ण माहिती नसते, ज्यामुळे अनेकदा त्यांना अन्यायाचा सामना करावा लागतो. भाडेकरूंना त्यांच्या हक्कांची योग्य जाणीव असणे गरजेचे आहे, जेणेकरून ते स्वतःचे रक्षण करू शकतील आणि घरट्याशी संबंधित वाद व संघर्ष टाळता येतील.
महाराष्ट्र भाडे नियंत्रण कायदा, 1999 मधील नियमांनुसार भाडेकरूंना बऱ्याच महत्त्वाच्या कायदेशीर हक्कांचा लाभ आहे. या कायद्याने भाडेकरूंना घरातून बेकायदेशीरपणे काढून टाकण्यापासून संरक्षण मिळते, तसेच भाड्याच्या वाढीवर नियंत्रण ठेवले आहे. या लेखात भाडेकरू म्हणून असलेल्या कायदेशीर हक्कांची माहिती दिली आहे.
महाराष्ट्र भाडे नियंत्रण कायदा, 1999 (Maharashtra Rent Control Act, 1999) हा राज्य सरकारने तयार केलेला एक महत्त्वाचा कायदा आहे, जो घरमालक आणि भाडेकरू यांच्यामधील संबंधांवर कायदेशीर नियंत्रण आणण्यासाठी लागू करण्यात आला. याआधी मुंबई, पुणे आणि इतर भागांमध्ये वेगवेगळे भाडे कायदे अस्तित्वात होते, परंतु 1999 मध्ये एकसंध कायदा करून तो संपूर्ण महाराष्ट्रात लागू करण्यात आला.
या कायद्याचा मुख्य उद्देश म्हणजे भाडेकरूंना त्यांच्या घरातून बेकायदेशीररित्या बेदखल होण्यापासून संरक्षण देणे आणि घरमालकांचे अधिकारही सुरक्षित ठेवणे. यामुळे घरमालक व भाडेकरू यांच्यातील व्यवहार अधिक स्पष्ट व पारदर्शक बनतात.
हा कायदा रहिवासी व व्यावसायिक मालमत्तांवर लागू होतो आणि घराचे भाडे, भाडेवाढ, करार, देखभाल, सुविधांचा पुरवठा, बेदखलीची प्रक्रिया इत्यादी बाबींवर स्पष्ट नियम सांगतो.
भाडेकरार हा तोंडी स्वरूपात न राहता, कायद्याने लिहून आणि नोंदणी करून करणे अत्यावश्यक आहे. महाराष्ट्र भाडे नियंत्रण कायदा, 1999 च्या कलम 55 नुसार, भाडेकराराची नोंदणी केली जाणे बंधनकारक आहे. नोंदणीकृत करारामुळे भाडेकरू आणि मालक यांच्यातील अटी स्पष्ट होतात आणि भविष्यातील वाद टाळता येतात. लेखी करार भाड्याची रक्कम, कराराची मुदत, सेवा-सुविधा, देखभाल यांसारख्या बाबींचा ठोस पुरावा असतो.
भाडे भरल्यानंतर मालकाने पावती देणे कायद्याने आवश्यक आहे. कलम 31 नुसार, मालकाने भाडेकरूस भाडा स्वीकारल्याचा पुरावा म्हणून पावती द्यावीच लागते. ही पावती भाडेकरूच्या संरक्षणासाठी महत्त्वाची ठरते, कारण ती भाडा वेळेवर भरल्याचा अधिकृत पुरावा बनते. जर मालक पावती देण्यास नकार देतो, तर भाडेकरू यासंदर्भात कायदेशीर तक्रार दाखल करू शकतो.
कायद्यानुसार कोणताही मालक आपल्या मर्जीनुसार भाडे वाढवू शकत नाही. कलम 10 नुसार, ठराविक भाडे आणि परवानगी दिलेल्या वाढीपेक्षा अधिक भाडा घेणे बेकायदेशीर आहे. कलम 11 नुसार, मालकाला वर्षातून फक्त 4% इतकीच वाढ करता येते. काही वेळा, जसे की घरात सुधारणा, दुरुस्ती किंवा बांधकाम केल्यास, मालक वाढीव भाडा मागू शकतो, परंतु त्यासाठी कायद्याने दिलेल्या अटींचे पालन करणे बंधनकारक आहे. कलम 12 नुसार, सरकारी करात वाढ झाल्यास त्या प्रमाणातच भाडेवाढ केली जाऊ शकते.
भाडेकरू वेळेवर भाडे भरत असल्यास आणि करारातील अटी पाळत असल्यास, मालक त्याला जबरदस्तीने घराबाहेर काढू शकत नाही. कलम 15 नुसार, मालकाला बेदखलीसाठी न्यायालयीन आदेश आवश्यक असतो. तसेच, जर भाडे थकले असेल तरी मालकाने 90 दिवसांची लेखी नोटीस द्यावी लागते. भाडेकरूने त्या कालावधीत थकीत भाडे भरले, तर त्याला घरातून काढता येत नाही.
कलम 29 नुसार, घरमालकाला पाणी, वीज, स्वच्छता, ड्रेनेज अशा मूलभूत सेवांचा पुरवठा जाणूनबुजून बंद करता येत नाही. काही वेळेस मालक भाडे न मिळाल्याने दबाव टाकण्यासाठी सेवा बंद करतो, परंतु हे पूर्णतः बेकायदेशीर आहे. अशा परिस्थितीत भाडेकरू न्यायालयात किंवा प्रशासनाकडे तक्रार दाखल करून सेवा पुन्हा सुरू करण्याचा आदेश घेऊ शकतो.
मालकाने घर राहण्यायोग्य स्थितीत ठेवणे कायद्याने बंधनकारक आहे. कलम 14 नुसार, जर घराची दुरुस्ती आवश्यक असेल आणि मालक ती करत नसेल, तर भाडेकरू 15 दिवसांची नोटीस देऊन स्वतः ती दुरुस्ती करू शकतो. त्या खर्चाची रक्कम भाड्यातून वजा करता येते. हा खर्च वर्षाच्या भाड्याच्या 25% पेक्षा जास्त नसावा आणि व्याजासहित वसूल करता येतो.
मालक आणि भाडेकरू यांच्यातील वाद सोडवण्यासाठी कायद्यानुसार विशेष भाडे नियंत्रण न्यायालय आहे. कलम 33 नुसार, भाडेकरूला भाडेवाढ, बेदखली, सेवा खंडित करणे यांसारख्या प्रश्नांवर न्याय मागता येतो. हे न्यायालय वाद जलदगतीने सोडवते आणि भाडेकरूला कायदेशीर संरक्षण देते.
जर मालकाने घर पाडून नवीन इमारत बांधण्याचा निर्णय घेतला, तर भाडेकरूस त्या नव्या इमारतीत त्याच्या मूळ जागेच्या समान भागात राहण्याचा हक्क आहे. कलम 20 नुसार भाडेकरूने लेखी स्वरूपात आपली पुनरावासाची इच्छा व्यक्त केली पाहिजे आणि कलम 21 नुसार मालकाने तीन महिने आधी सूचना देऊन नवीन घराची तारीख कळवली पाहिजे. नव्या घरात पूर्वीच्या अटींवरच जागा दिली जाते, फक्त भाडे थोड्या प्रमाणात वाढवले जाऊ शकते.
भाडेकरूला मालकाची परवानगी न घेता घर इतरांना सबलेट करणे किंवा हस्तांतर करणे बेकायदेशीर आहे. कलम 26 नुसार, जर भाडेकरूने अशी परवानगी न घेता घर दुसऱ्याला दिले, तर मालक न्यायालयात जाऊन कारवाई करू शकतो. मात्र, कलम 25 नुसार, विशिष्ट अटींनुसार सबलेट केलेल्या व्यक्तीस “मान्यताप्राप्त भाडेकरू” म्हणून मान्यता मिळू शकते.
भाडेकरू म्हणून तुमचे अनेक कायदेशीर हक्क आहेत जे महाराष्ट्र भाडे नियंत्रण कायदा, 1999 द्वारे सुरक्षित ठेवले आहेत. भाडेवाढ, दुरुस्ती, पावती, आणि जबरदस्तीच्या बेदखली पासून संरक्षण यांसारख्या हक्कांची माहिती असणे अत्यंत आवश्यक आहे. या हक्कांची जाण तुम्हाला वाद टाळण्यास मदत करते आणि गरज पडल्यास न्यायालयीन प्रक्रियेत प्रभावीपणे पुढे जाण्याचा अधिकार देते.
कायदेशीर सल्ला घेणे हा भाडेकरूंसाठी फार महत्त्वाचा आहे, कारण तज्ज्ञांचे मार्गदर्शन मिळाल्याने कोणत्याही कायदेशीर अडचणींवर योग्य तोडगा काढता येतो. तुमचे हक्क जपण्यासाठी आणि सुरक्षित राहण्यासाठी नेहमी योग्य कायदेशीर सल्लागार यांचा सल्ला घ्यावा. अशा वेळी www.asmlegalservices.in किंवा www.lifeandlaw.in द्वारे सदर लेख लिहिणाऱ्या ॲड. अब्दुल मुल्ला यांचा सल्ला घेणे महत्वपूर्ण ठरू शकते.
Adv. Abdul Mulla (Mob. No. 937 007 2022) is a seasoned legal professional with over 18 years of experience in advocacy, specializing in diverse areas of law, including Real Estate and Property Law, Matrimonial and Divorce Matters, Litigation and Dispute Resolution, and Will and Succession Planning. read more….
Copyright BlazeThemes. 2025
