प्रस्तावना

डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर हे भारताच्या सामाजिक आणि राजकीय क्रांतीचे प्रणेते होते. एका अस्पृश्य कुटुंबात जन्मलेल्या आंबेडकरांनी शिक्षणाच्या जोरावर वंचित समाजासाठी संघर्ष केला. त्यांचे शैक्षणिक जीवन म्हणजे जिद्द, कठोर परिश्रम, आणि ज्ञानाची पूजाअर्चा असे म्हणता येईल. 

शालेय जीवनापासूनच त्यांना जातीय भेदभावाचा सामना करावा लागला, परंतु शिक्षणाची जाणीव आणि तळमळ त्यांना थांबवू शकली नाही. कोलंबिया विद्यापीठ आणि लंडन स्कूल ऑफ इकॉनॉमिक्समधील उच्च शिक्षण घेत त्यांनी स्वतःसाठी आणि समाजासाठी नवी दिशा निर्माण केली.

“शिका, संघटित व्हा, संघर्ष करा” या तत्त्वज्ञानावर आधारित त्यांनी शिक्षणाला सामाजिक परिवर्तनाचे मुख्य साधन बनवले. डॉ. आंबेडकरांचे शैक्षणिक जीवन हे समाजासाठी एक अमूल्य प्रेरणा आहे. त्यांच्या संघर्षातून आजच्या पिढीने शिक्षणाचे महत्त्व ओळखून क्रांतीचा विचार पुढे न्यायला हवा.

शालेय जीवनातील प्रारंभिक संघर्ष

डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांचा जन्म 14 एप्रिल 1891 रोजी महू (मध्य प्रदेश) येथे एका दलित कुटुंबात झाला. त्यांच्या बालपणापासूनच समाजातील जातीय भेदभावाचे चटके अनुभवायला मिळाले. महार समाजातील असल्याने त्यांना समाजाने अस्पृश्य मानले. शिक्षणाच्या वाटेवर जाताना त्यांनी अनेक अडथळ्यांचा सामना केला, पण त्यांच्या जिद्दीने आणि शिक्षणावरील प्रेमाने त्यांना थांबू दिले नाही.

प्राथमिक शिक्षणासाठी ते साताऱ्याच्या शाळेत गेले. शाळेत त्यांच्यासोबत अत्यंत अपमानकारक वागणूक केली जाई. त्यांना वर्गात मागच्या बाकांवर बसवले जाई, शाळेतील इतर मुलांशी बोलण्यास मज्जाव असे. पाणी प्यायला लागले की, “स्पर्श न होण्याची” काळजी घेतली जाई; कुणी दुसऱ्या व्यक्तीला पाणी ओतून प्यायला दिले जाई. अशा अपमानास्पद परिस्थितीतही बाबासाहेबांनी शिक्षण सोडले नाही.

वडिलांच्या प्रेरणेमुळे बाबासाहेबांनी शिक्षण सुरू ठेवले. शिक्षणासाठी त्यांच्या वडिलांनी सातत्याने प्रयत्न केले, जरी आर्थिक परिस्थिती हलाखीची होती. बाबासाहेब हे त्यांच्या शाळेतून मॅट्रिक पूर्ण करणारे पहिले दलित विद्यार्थी ठरले. पुढे, मुंबईतील एल्फिन्स्टन हायस्कूलमध्ये प्रवेश घेणे हा त्यांच्या जीवनाचा मोठा टप्पा होता.

शिक्षण घेण्याच्या त्यांच्या जिद्दीमुळे त्यांनी जातीय भेदभावाला हरवले. 1907 मध्ये त्यांनी मॅट्रिक परीक्षा उत्तीर्ण केली, ज्यामुळे संपूर्ण दलित समाजात आनंदाचे वातावरण होते. त्यांच्या शिक्षणाने वंचितांसाठी नवी आशा निर्माण केली.

त्यांच्या शालेय जीवनातील संघर्ष फक्त त्यांच्यासाठीच नव्हता, तर संपूर्ण समाजाला प्रेरणा देणारा ठरला. बाबासाहेबांनी आपल्या जिद्दीने सिद्ध केले की परिस्थिती कितीही प्रतिकूल असली तरी शिक्षण हीच समाज परिवर्तनाची किल्ली आहे.

उच्च शिक्षणाकडे वाटचाल

डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांचे शैक्षणिक जीवन म्हणजे समाजात क्रांती घडवून आणण्याचा एक प्रवास होता. शालेय आणि महाविद्यालयीन शिक्षणात त्यांनी जिद्दीने यश मिळवले, पण यानंतरची त्यांची उच्च शिक्षणाकडे वाटचाल ही एका ऐतिहासिक संघर्षाची गाथा आहे.

मॅट्रिकनंतर बाबासाहेबांनी मुंबईतील एल्फिन्स्टन कॉलेजमध्ये प्रवेश घेतला, जिथे त्यांनी 1912 मध्ये बी.ए. पदवी संपादन केली. जातीय भेदभाव आणि आर्थिक अडचणींना तोंड देत त्यांनी आपले शिक्षण सुरू ठेवले. त्यांचा हा यशस्वी प्रवास बडोदा संस्थानाने दिलेल्या शिष्यवृत्तीमुळे एका नव्या उंचीवर पोहोचला. 1913 साली बडोदा संस्थानाच्या शिष्यवृत्तीच्या साहाय्याने त्यांनी अमेरिकेतील कोलंबिया विद्यापीठात प्रवेश घेतला.

कोलंबिया विद्यापीठातील शिक्षण

1913 मध्ये बाबासाहेब आंबेडकरांनी कोलंबिया विद्यापीठात प्रवेश घेतला. अमेरिकेत शिक्षण घेताना त्यांना जातीय भेदभावाच्या बेड्या झुगारून स्वातंत्र्याचा अनुभव आला. येथे त्यांनी MA पदवी मिळवली, आणि त्यांचा प्रबंध “The Evolution of Provincial Finance in British India” या विषयावर होता. यानंतर त्यांनी PhD मिळवली. त्यांच्या पीएच.डी. प्रबंधाचा विषय होता “The Problem of the Rupee: Its Origin and Its Solution”, जो पुढे भारतीय आर्थिक धोरणासाठी दिशादर्शक ठरला.

लंडन स्कूल ऑफ इकॉनॉमिक्स आणि ग्रेज इन

कोलंबियातून परतल्यानंतर बाबासाहेबांनी बडोदा संस्थानात काही काळ काम केले, पण सामाजिक भेदभावामुळे ते अस्वस्थ होते. त्यामुळे त्यांनी पुन्हा परदेशात जाण्याचा निर्णय घेतला. 1921 साली त्यांनी लंडन स्कूल ऑफ इकॉनॉमिक्समध्ये प्रवेश घेतला, जिथे त्यांनी D.Sc. (डॉक्टर ऑफ सायन्स) पदवी मिळवली. त्याचवेळी त्यांनी इंग्लंडमधील ग्रेज इन येथे कायद्याचे शिक्षण घेऊन बार ॲट लॉ  पदवी मिळवली.

परदेशातील शिक्षणाने बाबासाहेबांना केवळ शैक्षणिक ज्ञान दिले नाही, तर ते मानवी हक्क, समानता आणि सामाजिक न्याय या तत्त्वांसाठी प्रेरणा बनले. त्यांनी पाहिलेल्या प्रगत समाजव्यवस्थांनी त्यांना भारतातील वंचित आणि उपेक्षित वर्गासाठी झगडण्याची नवी दिशा दिली.

डॉ. आंबेडकरांचे परदेशातील शिक्षण केवळ त्यांची वैयक्तिक प्रगती नव्हे, तर भारतीय समाजाच्या पुनरुत्थानाचा पाया ठरले. शिक्षणाने त्यांना एक व्यापक दृष्टिकोन दिला, ज्याचा उपयोग त्यांनी सामाजिक परिवर्तनासाठी केला. त्यांच्या या प्रवासाने भारताच्या इतिहासात एक नवा अध्याय लिहिला.

शिक्षण आणि समाजसेवा

बाबासाहेबांच्या उच्च शिक्षणाने त्यांना वंचित समाजासाठी झगडण्याची प्रेरणा दिली. परदेशात मिळवलेल्या ज्ञानामुळे त्यांनी सामाजिक, आर्थिक, आणि राजकीय अन्यायाचा सामना करण्यासाठी एक व्यापक दृष्टीकोन तयार केला.

त्यांच्या उच्च शिक्षणाकडे वाटचालीतून दिसते की शिक्षण हे केवळ ज्ञानार्जनाचे साधन नसून, ते सामाजिक परिवर्तनाचे साधन बनू शकते. बाबासाहेबांनी मिळवलेल्या या शिक्षणाचा उपयोग त्यांनी संविधान निर्मितीसाठी आणि दलित समाजाच्या उत्थानासाठी केला. त्यांचे शैक्षणिक जीवन हे आजच्या पिढीला शिक्षणासाठी प्रेरणा देणारे आहे.

शिक्षणातील आव्हाने आणि प्रेरणा

डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांचे शैक्षणिक जीवन हे एका प्रेरणादायी संघर्षाची कहाणी आहे. एका अस्पृश्य कुटुंबात जन्म झाल्याने त्यांच्या शिक्षणाच्या वाटेवर अनंत अडथळे उभ्या होत्या. जातीय भेदभाव, आर्थिक हलाखी, आणि समाजातील रूढीवादी मानसिकता यामुळे त्यांचे बालपण अत्यंत कठीण होते. तरीही त्यांनी शिक्षणाच्या माध्यमातून आपल्या जीवनाला अर्थ दिला आणि संपूर्ण समाजाला बदलवण्यासाठीची ताकद मिळवली.

जातीय भेदभावाचे चटके

बालपणापासूनच डॉ. आंबेडकरांना समाजातील जातीय भेदभावाचा सामना करावा लागला. त्यांच्या गावातील शाळेत अस्पृश्य विद्यार्थ्यांना खूप कमी सन्मान दिला जाई. शाळेत ते पाठीमागे बसत आणि इतर विद्यार्थ्यांना त्यांच्याशी संपर्क साधण्यास मज्जाव असे. पाणी प्यायचे असल्यास त्यांना स्वतंत्र भांडे वापरण्यास भाग पाडले जाई. त्यांच्यावर समाजाने लादलेल्या या अपमानास्पद बंधनांनी त्यांच्या मनात शिक्षणाच्या माध्यमातून या असमानतेच्या विरोधात उभे राहण्याची प्रेरणा दिली.

त्यांचे वडील रामजी मालोजी सकपाळ यांनी शिक्षणाचे महत्त्व ओळखले होते. जरी त्यांची आर्थिक परिस्थिती अत्यंत हलाखीची होती, तरी त्यांनी बाबासाहेबांना शिक्षण घेण्यासाठी प्रोत्साहन दिले. वडिलांच्या प्रेरणेने बाबासाहेबांनी शिक्षणाची वाटचाल सुरू ठेवली.

आर्थिक अडचणींचा सामना

डॉ. आंबेडकरांच्या शैक्षणिक जीवनातील मोठा अडथळा म्हणजे आर्थिक परिस्थिती. त्यांचे कुटुंब मोठे असल्याने त्यांच्या शिक्षणाचा खर्च उचलणे कठीण होते. मॅट्रिकपर्यंत शिक्षण घेतानाही त्यांना अत्यंत काटकसरी जीवन जगावे लागले. उच्च शिक्षणासाठी त्यांनी बडोदा संस्थानाची शिष्यवृत्ती मिळवली, पण त्या काळात शिष्यवृत्ती मिळवणेही एका दलितासाठी सोपे नव्हते.

अमेरिकेतील कोलंबिया विद्यापीठात शिक्षण घेत असताना त्यांना अनेक वेळा उपाशी राहावे लागले. त्यांनी आपल्या खर्चाची पूर्तता करण्यासाठी अत्यंत काटकसर केली. परंतु या आर्थिक अडचणींनी त्यांची शिकण्याची जिद्द कमी केली नाही, उलट त्यांच्या दृढ निश्चयाला अधिक बळ दिले.

समाजाच्या विरोधाचा सामना

डॉ. आंबेडकरांच्या शिक्षणाकडे पाहण्याचा समाजाचा दृष्टिकोनही त्यांच्यासाठी एक मोठा अडथळा ठरला. शिक्षण घेणारा दलित माणूस हे तत्कालीन समाजासाठी एक अघटित आणि असह्य वास्तव होते. अनेक ठिकाणी त्यांना “अस्पृश्य” म्हणून हेटाळणीचा सामना करावा लागला.

बडोदा संस्थानात नोकरी करताना, उच्च शिक्षण घेतलेल्या बाबासाहेबांना जातीय भेदभावामुळे अपमान सहन करावा लागला. शिष्यवृत्ती दिल्यावरही, संस्थानातले अधिकारी त्यांच्या शिक्षणाचा सन्मान करत नव्हते. यामुळे बाबासाहेबांनी आपल्या शिक्षणाचा उपयोग केवळ स्वतःसाठीच नाही तर वंचित समाजासाठी करण्याचा निश्चय केला.

प्रेरणा: शिक्षणाची महती ओळखणे

डॉ. आंबेडकरांनी शिक्षणाला फक्त स्वतःच्या उन्नतीसाठी वापरले नाही, तर ते वंचित आणि उपेक्षित समाजासाठीही एक शस्त्र बनवले. त्यांना हे ठाऊक होते की, शिक्षण हेच वंचित समाजाला मुख्य प्रवाहात आणण्याचे साधन आहे.

त्यांनी समाजासाठी शिक्षणाची महत्त्वाची भूमिका ओळखली आणि “शिका, संघटित व्हा, संघर्ष करा” हे ब्रीदवाक्य दिले. शिक्षण हे केवळ आर्थिक प्रगतीचे साधन नाही, तर ते सामाजिक न्याय, स्वाभिमान, आणि समतेसाठीचा पाया आहे, हे त्यांनी दाखवून दिले.

परदेशातील शिक्षणाचा प्रेरणादायी प्रवास

कोलंबिया विद्यापीठात शिक्षण घेताना बाबासाहेबांनी फक्त ज्ञानार्जन केले नाही, तर जगातील प्रगत विचारसरणी आणि मानवतावादी दृष्टिकोन आत्मसात केला. अमेरिकेतील स्वातंत्र्य आणि समानतेचा अनुभव त्यांच्यासाठी प्रेरणादायी ठरला. लंडन स्कूल ऑफ इकॉनॉमिक्समध्ये आणि ग्रेज इन येथे शिक्षण घेताना त्यांनी कायद्याचे सखोल अध्ययन केले, ज्याचा उपयोग नंतर भारतीय संविधानाच्या निर्मितीत झाला.

या परदेशातील शिक्षणप्रवासाने त्यांना सामाजिक परिवर्तनासाठीची नवी दिशा दिली. शिक्षणाने त्यांना आत्मविश्वास दिला आणि त्यांनी ठरवले की, शिक्षणाचा उपयोग वंचित समाजाच्या उन्नतीसाठीच करायचा.

शिक्षण आणि समाज सुधारणा

डॉ. आंबेडकरांच्या दृष्टिकोनानुसार, शिक्षण हे समाज सुधारण्यासाठीचे मुख्य साधन आहे. त्यांनी वंचित समाजाला शिक्षणासाठी जागृत केले. त्यांनी हे स्पष्ट केले की, शिक्षणाशिवाय सामाजिक गुलामीतून मुक्ती शक्य नाही.

शिक्षणाने बाबासाहेबांना केवळ ज्ञानच दिले नाही, तर त्यांना सामाजिक अन्यायाशी लढण्याची ताकदही दिली. त्यांच्या शिक्षणाच्या बळावरच त्यांनी भारतीय समाजाला समानतेचा संदेश दिला आणि संविधानाच्या माध्यमातून सामाजिक न्याय प्रस्थापित केला.

आजच्या पिढीला शिकवण

डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांचे शैक्षणिक जीवन हे आजच्या पिढीसाठी प्रेरणादायी आहे. परिस्थिती कितीही कठीण असली, तरी शिक्षणाच्या माध्यमातून समाज आणि स्वतःचे भविष्य बदलता येते, हे त्यांनी सिद्ध केले. आजच्या तरुणांनी शिक्षणाला केवळ नोकरी मिळवण्यासाठी नव्हे, तर समाजात परिवर्तन घडवण्यासाठी साधन मानावे.

डॉ. आंबेडकरांच्या संघर्षातून प्रेरणा घेऊन शिक्षणाचा वापर समाजाच्या उन्नतीसाठी कसा करता येईल, याचा विचार आजच्या पिढीने करायला हवा. शिक्षण हेच क्रांतीचे साधन आहे, याची जाणीव ठेवून प्रत्येकाला शिक्षणासाठी झगडण्याची प्रेरणा घ्यायला हवी.

शिक्षण हेच वंचितांसाठी क्रांतीची सुरुवात आहे, याचा आदर्श म्हणजे डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांचे जीवन आहे.

डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांचे शिक्षणविषयक दृष्टिकोन

डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांना शिक्षण हे सामाजिक, आर्थिक आणि राजकीय परिवर्तनाचे मुख्य साधन मानले जात होते. त्यांच्या मते, शिक्षण हे वंचित आणि शोषित समाजाला सशक्त बनवणारे साधन आहे. ते केवळ व्यक्तिगत प्रगतीसाठी नव्हे, तर सामाजिक समतेसाठी शिक्षणाला अनिवार्य मानत होते.

शिक्षणाची ताकद

बाबासाहेबांचा विश्वास होता की, शिक्षण हे समाजातील प्रत्येक घटकाला आपापले हक्क ओळखून देण्याचे साधन आहे. शिक्षणाने माणसाला विचार करण्याची आणि चुकीच्या व्यवस्थेविरुद्ध उभे राहण्याची क्षमता मिळते. त्यांच्या मते, शिक्षण हे फक्त ज्ञानार्जनाचे साधन नसून, ते समाज परिवर्तनासाठी क्रांतिकारक हत्यार आहे.

“शिका, संघटित व्हा, संघर्ष करा”

बाबासाहेबांनी वंचित समाजाला शिक्षण घेण्यासाठी सतत प्रेरित केले. त्यांनी “शिका, संघटित व्हा, संघर्ष करा” हे ब्रीद वाक्य दिले, जे त्याच्या विचारांचा सारांश आहे. शिक्षणामुळे लोक जागरूक होतील, संघटित होतील, आणि अन्यायाच्या विरोधात आवाज उठवतील, असा त्यांचा विश्वास होता.

वंचितांसाठी शिक्षणाचा प्रचार

बाबासाहेबांनी समाजातील वंचित घटकांसाठी शिक्षण उपलब्ध करून देण्यावर भर दिला. त्यांनी अस्पृश्यांसाठी शाळा, वसतिगृहे आणि शिष्यवृत्ती यांसारख्या सोयी उपलब्ध करून दिल्या. शिक्षणाशिवाय दलितांना गुलामीतून मुक्त करता येणार नाही, हे त्यांचे स्पष्ट मत होते.

बाबासाहेबांच्या शिक्षणविषयक दृष्टिकोनातून भारतीय संविधानातील “समता, स्वातंत्र्य आणि बंधुता” या तत्त्वांचा उगम झाला. शिक्षणाने लोकशाही व्यवस्थेला बळकटी मिळेल आणि समाजात खऱ्या अर्थाने परिवर्तन घडेल, याची जाणीव बाबासाहेबांना होती.

डॉ. आंबेडकरांचा शिक्षणविषयक दृष्टिकोन आजही महत्त्वाचा आहे. शिक्षण हे प्रत्येक व्यक्तीचा मूलभूत अधिकार आहे, आणि ते सामाजिक न्यायासाठी सर्वात प्रभावी साधन आहे, हे त्यांनी दाखवून दिले.

शिक्षणाचा व्यापक दृष्टिकोन

बाबासाहेबांच्या शिक्षणविषयक दृष्टिकोनातून भारतीय संविधानातील “समता, स्वातंत्र्य आणि बंधुता” या तत्त्वांचा उगम झाला. शिक्षणाने लोकशाही व्यवस्थेला बळकटी मिळेल आणि समाजात खऱ्या अर्थाने परिवर्तन घडेल, याची जाणीव बाबासाहेबांना होती.

डॉ. आंबेडकरांचा शिक्षणविषयक दृष्टिकोन आजही महत्त्वाचा आहे. शिक्षण हे प्रत्येक व्यक्तीचा मूलभूत अधिकार आहे, आणि ते सामाजिक न्यायासाठी सर्वात प्रभावी साधन आहे, हे त्यांनी दाखवून दिले.

डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांच्या शिक्षणाचे समाजावर झालेले परिणाम

डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांचे शिक्षण हे केवळ त्यांचे वैयक्तिक यश नव्हते, तर ते भारतीय समाजाच्या पुनरुत्थानाचे एक महत्त्वाचे साधन बनले. त्यांच्या शिक्षणामुळे सामाजिक, आर्थिक आणि राजकीय पातळीवर मोठ्या प्रमाणात परिवर्तन घडले.

सामाजिक परिवर्तन

डॉ. आंबेडकरांच्या शिक्षणामुळे दलित समाजाला आपले हक्क ओळखण्याची प्रेरणा मिळाली. त्यांनी अस्पृश्यतेविरोधात संघर्ष करताना शिक्षणाला प्राधान्य दिले. शिक्षणाने दलितांना केवळ स्वाभिमानच नव्हे, तर सामाजिक मान्यताही मिळवून दिली. त्यांनी शिक्षणाच्या माध्यमातून दलित आणि स्त्रियांच्या शैक्षणिक संधी वाढवण्यासाठी प्रयत्न केले.

संविधान निर्मितीतील योगदान

डॉ. आंबेडकरांचे शिक्षण संविधान निर्मितीमध्ये निर्णायक ठरले. त्यांच्या कायद्याच्या सखोल ज्ञानामुळे भारतीय संविधानाला “समता, स्वातंत्र्य, बंधुता” या तत्त्वांचा पाया मिळाला. त्यांनी जातीय विषमता संपवण्यासाठी संविधानात महत्वाचे तरतुदी केल्या. शिक्षणाच्या आधारेच त्यांनी भारतातील सामाजिक न्यायाचा पाया मजबूत केला.

आर्थिक सुधारणांवर प्रभाव

डॉ. आंबेडकरांनी शिक्षणाच्या जोरावर भारतीय अर्थव्यवस्थेतील अनेक समस्यांचे अभ्यासपूर्ण समाधान सुचवले. त्यांच्या “The Problem of the Rupee” या संशोधनाने भारतीय अर्थव्यवस्थेसाठी नवे मार्ग दाखवले. त्यांनी शेतकऱ्यांच्या आणि कामगारांच्या हक्कांसाठी धोरणे तयार केली.

राजकीय जागरूकता

शिक्षणामुळे डॉ. आंबेडकरांनी दलित समाजाला राजकीय जागरूक केले. त्यांनी वंचितांना मताधिकार मिळवून देण्यासाठी आणि राजकीय प्रतिनिधित्व वाढवण्यासाठी लढा दिला. शिक्षणाचा उपयोग त्यांनी लोकशाही बळकट करण्यासाठी केला.

समाजासाठी प्रेरणा

डॉ. आंबेडकरांच्या शिक्षण प्रवासाने दलित समाजासह संपूर्ण भारताला प्रेरणा दिली. त्यांनी दाखवून दिले की शिक्षण हे वंचितांसाठी सामाजिक बदलाचे प्रभावी साधन आहे. आजही त्यांच्या विचारांनी वंचित समाजाला प्रेरित करून शिक्षणाच्या दिशेने प्रवृत्त केले आहे.

डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांचे शिक्षण समाजाच्या विकासासाठी एक क्रांतिकारी घटक ठरले. त्यांच्या शिक्षणामुळे समाजात समतेचा विचार रुजला, आणि वंचितांसाठी न्याय मिळवण्यासाठी नवी दिशा निर्माण झाली. आजही त्यांच्या कार्यातून शिक्षणाचे महत्त्व अधोरेखित होते.

निष्कर्ष

डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांचे जीवन म्हणजे शिक्षणाच्या जोरावर घडवलेल्या क्रांतीची प्रेरणा आहे. त्यांनी आपल्याला शिकवले की, शिक्षण हे कोणत्याही संघर्षाचा पाया आहे. आजच्या तरुण पिढीने त्यांचे विचार आत्मसात करून समाज बदलण्यासाठी प्रयत्नशील राहायला हवे.

Adv. A. S. Mulla

Adv. Abdul Mulla (Mob. No. 937 007 2022) is a seasoned legal professional with over 18 years of experience in advocacy, specializing in diverse areas of law, including Real Estate and Property Law, Matrimonial and Divorce Matters, Litigation and Dispute Resolution, and Will and Succession Planning. read more….