Trending
मालमत्ता व्यवहारात लीज (भाडेपट्टा) आणि लिव्ह अँड लायसन्स (परवानगी करार) या दोन प्रकारांमध्ये निवड करताना अनेकांना गोंधळ होतो. घर, ऑफिस, दुकान किंवा इतर व्यावसायिक जागांचा भाडेकरार करताना हे दोन्ही प्रकार प्रचलित आहेत. मात्र, या दोन करारांमध्ये केवळ नावेच नाही, तर त्यांचा कायदेशीर अर्थ, स्वरूप, हक्क, आणि जबाबदाऱ्या देखील वेगळ्या आहेत. लीजमध्ये भाडेकरूस काही मालकीचे हक्क मिळतात, तर लिव्ह अँड लायसन्समध्ये फक्त परवानगीचा अधिकार दिला जातो.
या लेखाचा उद्देश लीज आणि लिव्ह अँड लायसन्स यातील मुख्य फरक समजावून सांगणे, तसेच महाराष्ट्रातील संबंधित कायद्यांची माहिती देऊन वाचकांना त्यांच्या गरजेनुसार योग्य करार निवडण्यासाठी मार्गदर्शन करणे हा आहे.
लीज (Lease) म्हणजे मालमत्तेचा भाडेपट्टा किंवा भाडेकरार, जो भारतीय मालमत्ता हस्तांतरण कायदा, 1882 (Transfer of Property Act, 1882) च्या कलम 105 अंतर्गत परिभाषित केला आहे. हा करार एक मालक (ज्याला लेसर म्हणतात) आणि भाडेकरू (ज्याला लेसी म्हणतात) यांच्यात होतो, ज्या अंतर्गत लेसर ठरावीक कालावधीसाठी आणि ठरलेल्या मोबदल्याच्या (भाड्याच्या) बदल्यात लेसीला मालमत्ता वापरण्याचा अधिकार देतो.
पात्र व्यक्ती (Competent Parties): भाडेपट्टा करार करणारे दोन्ही पक्ष कायद्याने सक्षम असावे लागतात, म्हणजे त्यांचे वय 18 वर्षांपेक्षा जास्त आणि मानसिकदृष्ट्या सक्षम असावे लागते.
ताबा हस्तांतरण (Right of Possession): भाडेकरूला संपत्तीवर ताबा देण्यात येतो, परंतु मालकी हक्क मालकाकडेच राहतो.
भाडे (Rent): भाडे म्हणजे संपत्तीच्या वापरासाठी देय असलेला मोबदला. याची रक्कम, देय तारीख आणि देयकाची पद्धत करारात स्पष्टपणे दिली जाते.
स्विकृती (Acceptance): भाडेकरूने करारातील अटी मान्य करणे आवश्यक आहे, ज्यात संपत्तीचा वापर, कालावधी आणि जबाबदाऱ्या समाविष्ट असतात.
कालावधी (Time Period): भाडेपट्ट्याचा ठराविक कालावधी असावा लागतो. हा कालावधी करारात स्पष्टपणे दिला जातो.
देखभाल (Maintenance): संपत्तीची देखभाल आणि दुरुस्ती कोण करणार हे करारात स्पष्ट असावे लागते.
भाडेपट्ट्याचा कालावधी (Term of Lease): भाडेपट्ट्याचा कार्यकाळ निश्चित केला जातो, आणि ते संपल्यानंतर करार नूतनीकरणाची किंवा समाप्तीची अटी ठरवल्या जातात.
मालकी (Ownership): भाडेकरूला संपत्तीचा वापर करण्याचा हक्क असतो, परंतु त्याची मालकी मालकाकडे राहते.
समाप्ती (Termination): भाडेपट्ट्याचा कालावधी संपल्यानंतर करार संपवला जातो किंवा कराराच्या अटींनुसार तो पूर्वी संपवण्याची शक्यता असते.
नूतनीकरण किंवा विक्री (Renewal or Purchase): काही भाडेपट्ट्यांमध्ये नूतनीकरणाचे किंवा विकत घेण्याचे पर्याय असतात. याची अटी करारात स्पष्ट केली जातात.
दीर्घकालीन स्थैर्य (Long-Term Stability):
लीज करार सामान्यतः दीर्घ कालावधीसाठी केला जातो. त्यामुळे भाडेकरूस मालमत्तेचा दीर्घकाळ उपयोग करण्याची खात्री मिळते. यामुळे भाडेकरूला त्यांच्या व्यवसाय किंवा वैयक्तिक कारणांसाठी स्थिरता मिळते.
कायदेशीर सुरक्षा (Legal Protection):
लीज नोंदणीकृत असल्याने भाडेकरूस आणि मालकाला कायद्याने संरक्षण मिळते. कराराच्या अटींचे उल्लंघन झाल्यास, दोन्ही पक्ष न्यायालयीन संरक्षणासाठी अर्ज करू शकतात.
नूतनीकरणाचा अधिकार (Right to Renewal):
अनेक लीज करारांमध्ये कराराचा कालावधी संपल्यावर नूतनीकरणाचा पर्याय दिला जातो. त्यामुळे भाडेकरूला पुन्हा नव्याने जागा शोधण्याची गरज पडत नाही.
मालमत्तेच्या वापराचे हक्क (Rights of Use):
लीजच्या कालावधीत भाडेकरूस मालमत्तेचा स्वतंत्रपणे वापर करता येतो, जो कायद्याने संरक्षित असतो. मालक त्या कालावधीत हस्तक्षेप करू शकत नाही, जोपर्यंत अटींचे उल्लंघन होत नाही.
भाड्याचा स्थिर दर (Fixed Rent):
कराराच्या कालावधीत भाड्याचा दर स्थिर राहतो. त्यामुळे भाडेकरूस अचानक भाडे वाढीची भीती राहत नाही.
मालमत्तेची सुधारणा (Improvement on Property):
काही लीज करारांमध्ये, भाडेकरूस मालमत्तेवर सुधारणा करण्याचा अधिकार दिला जातो, ज्याचा त्याच्या व्यवसाय किंवा वैयक्तिक गरजांसाठी फायदा होतो.
मालकाच्या हस्तक्षेपाला मर्यादा (Limited Landlord Interference):
लीजच्या कालावधीत मालक भाडेकरूच्या कामकाजात हस्तक्षेप करू शकत नाही. भाडेकरूने फक्त कराराच्या अटी पाळल्या पाहिजेत.
नोंदणीकृत करारामुळे सुरक्षितता (Security Due to Registration):
12 महिन्यांपेक्षा अधिक कालावधीच्या लीज कराराची नोंदणी कायद्याने बंधनकारक आहे. ही नोंदणी भाडेकरूस कायदेशीर अधिकार देते, जसे की मालकाने जबरदस्तीने बाहेर काढणे टाळणे.
निश्चित अटी व शर्ती (Clear Terms and Conditions):
लीज करारामध्ये दोन्ही पक्षांच्या अटी स्पष्ट असतात, जसे की भाड्याचा कालावधी, मोबदला, देखभाल, आणि इतर जबाबदाऱ्या. त्यामुळे भविष्यात गैरसमज किंवा वाद होण्याची शक्यता कमी होते.
लिव्ह अँड लायसन्स हा एक साधा आणि तात्पुरता करार असतो, ज्यामध्ये मालक (लायसन्सर) भाडेकरूस (लायसन्सी) त्याच्या मालमत्तेचा वापर करण्याची परवानगी देतो. या करारात, भाडेकरूला त्या जागेवर कोणतेही हक्क मिळत नाहीत. म्हणजेच, तो त्या जागेचा वापर करू शकतो, परंतु त्याला मालमत्तेच्या पूर्ण हक्काचा किंवा ताब्याचा अधिकार नाही.
हा करार भारतीय करार कायदा, 1872 (Indian Contract Act, 1872) यामध्ये येतो आणि सहसा साध्या, लवचिक, आणि कमी कालावधीसाठी वापरला जातो. यामध्ये भाडेकरूला एका निश्चित कालावधीत जागेचा वापर करण्याची परवानगी दिली जाते. लिव्ह अँड लायसन्स कराराच्या समाप्तीनंतर, भाडेकरूला जागा सोडावी लागते.
महाराष्ट्रात, महाराष्ट्र रेंट कंट्रोल अ‍ॅक्ट, 1999 (Maharashtra Rent Control Act, 1999) या कायद्याने लिव्ह अँड लायसन्स कराराच्या अटी आणि अधिकार निश्चित केले आहेत.
पात्र व्यक्ती (Competent Parties)
लीव्ह अँड लायसन्स करार करत असताना, करारात सहभागी होणारे सर्व पक्ष कायद्यानुसार सक्षम असले पाहिजेत. म्हणजेच, त्यांचे 18 वर्षांपेक्षा जास्त वय असावे आणि ते मानसिकदृष्ट्या सक्षम असावेत .
ताबा हस्तांतरण (Right of Possession)
लीव्ह अँड लायसन्स करारात ताबा हस्तांतरण होतो, म्हणजेच मालक भाडेकरूला संपत्तीचा वापर करण्याची परवानगी देतो. परंतु संपत्तीच्या मालकीचा हक्क अजूनही मालकाकडेच राहतो.
स्विकृती (Acceptance)
भाडेकरूने कराराच्या अटी आणि शर्तींचा स्विकार करणे आवश्यक आहे. कराराच्या सर्व अटी भाडेकरूने मान्य केल्या पाहिजेत.
कालावधी (Time Period)
लीव्ह अँड लायसन्स करारामध्ये एक ठराविक कालावधी निश्चित केला जातो. कालावधीचा निर्धारण करारात स्पष्ट असावा लागतो.
लायसन्स फी (License Fee)
करारामध्ये लायसन्स फी निश्चित करणे आवश्यक आहे. लायसन्स फी एका ठराविक रकमेवर असू शकते आणिलायसन्स फी कधी, कसे आणि कोणत्या पद्धतीने देय होईल हे स्पष्ट करणे गरजेचे आहे.
कायदेशीर स्वरूप (Legal Formalities)
लीव्ह अँड लायसन्स कराराच्या अटी योग्य व कायदेशीर स्वरूपात असाव्यात. कराराची नोंदणी करणे आवश्यक नाही, परंतु जर ते एक वर्षापेक्षा जास्त कालावधीसाठी असेल, तर नोंदणी होणे आवश्यक आहे.
देखभाल आणि दुरुस्ती (Maintenance and Repairs)
करारामध्ये संपत्ती देखभाल, दुरुस्ती आणि अन्य खर्चांची जबाबदारी कोणावर असणार आहे, हे स्पष्ट करणे आवश्यक आहे.
विशेष अटी (Special Conditions)
करारामध्ये परवानाधारकाला जागा इतर कोणाला देण्याचा अधिकार नसतो (सबलेट), आणि मालकाला संपत्तीच्या वापरावर नियंत्रण ठेवण्याची क्षमता असते.
समाप्तीचे अधिकार (Termination Rights)
लीव्ह अँड लायसन्स करारात, मालकाला संपत्ती ताब्यात घेण्याचा अधिकार असतो. परवानाधारकाला पूर्वसूचना देऊन करार संपवता येतो.
कायदेशीर सुरक्षा (Legal Protection)
या कराराद्वारे, दोन्ही पक्षांना कायदेशीर संरक्षण मिळते. यामुळे कोणत्याही उल्लंघनाची परिस्थिती उद्भवल्यास, कायदेशीर उपाययोजना करता येतात.
लवचिकता आणि तात्पुरते वापराचे अधिकार: या करारामुळे परवानाधारकाला तात्पुरत्या जागेचा वापर करण्याची सुविधा मिळते, ज्यामुळे त्याला जागा बदलण्याची सोय असते.
साधा आणि कमी कायदेशीर प्रक्रिया: करार प्रक्रिया सोपी आणि जलद असते, कोणतीही जटिल कागदपत्रांची आवश्यकता नसते.
मालकाच्या हक्कांची सुरक्षा: मालकाच्या मालमत्तेवरील हक्क कायम राहतात, आणि तो लवकरात लवकर करार समाप्त करू शकतो.
लायसन्स फी व इतर शुल्क कमी: लायसन्स फी कमी असते कारण परवानाधारकाला मालमत्तेवर पूर्ण हक्क मिळत नाहीत.
कराराची समाप्ती आणि जागेचा पुनःप्राप्तीचा अधिकार: मालकाला सहजपणे जागा पुनःप्राप्त करता येते आणि करार समाप्त करता येतो.
इतरांना जागा देता येत नाही:परवानाधारकाला जागा इतर कोणाला भाड्याने देण्याचा अधिकार नाही.
कायदेशीर सुरक्षा आणि विरोध: या करारामुळे कायदेशीर सुरक्षा मिळते, आणि उल्लंघन झाल्यास उपाययोजना करता येतात.
परवानाधारकाला अधिक स्वातंत्र्य: परवानाधारकाला तात्पुरत्या वापरासाठी स्वातंत्र्य मिळते, ज्यामुळे स्थिरतेची आवश्यकता नसते.
लीज (Lease): भाडेपट्ट्यात संपत्तीची मालकी कधीही हस्तांतरित होत नाही, पण ताबा दिला जातो. भाडेकरूला संपत्तीवर स्थायी हक्क मिळतात.
लिव्ह अँड लायसन्स (Leave and License): लिव्ह अँड लायसन्समध्ये मालकी हक्क हस्तांतरित होत नाही. लायसन्स देणारा फक्त वापराचा हक्क देतो, पण संपत्तीची मालकी कायम राहते.
लीज: लीज म्हणजे असा कायदेशीर करार आहे, ज्यामुळे मालमत्तेवर अधिकार आणि बंधने तयार होतात. भाडेकरू (लीस धारक) ठराविक कालावधीसाठी करारामध्ये नमूद केलेल्या अटींनुसार मालमत्तेचा ताबा आणि वापर करू शकतो.
लिव्ह अँड लायसन्स: लायसन्स म्हणजे असा कायदेशीर करार आहे, ज्याद्वारे परवानाधारक ठराविक अटी आणि कालावधीसाठी मालमत्तेचा वापर करू शकतो. लीजच्या तुलनेत, यामध्ये मालमत्तेवर कोणताही कायमस्वरूपी अधिकार किंवा बंधने तयार होत नाहीत, आणि मालकाचा मालमत्तेवरील पूर्ण ताबा कायम राहतो.
लीज: भाडेपट्टा एक ठराविक कालावधीसाठी असतो, जो सहसा ६० महिने किंवा अधिक असतो.
लिव्ह अँड लायसन्स: लिव्ह अँड लायसन्सचा कालावधी लहान असतो, बहुतेक वेळा काही महिने किंवा काही दिवसांचा असतो.
लीज: एक वर्ष किंवा त्याहून जास्त कालावधी असलेल्या भाडेपट्ट्याचे नोंदणी करणे आवश्यक आहे
लिव्ह अँड लायसन्स: लायसन्स कराराची नोंदणी आवश्यक नाही, त्याला एका साध्या करारावर दिले जाऊ शकते.एक वर्ष किंवा त्याहून जास्त कालावधी असलेल्या कराराची नोंदणी करणे आवश्यक आहे.
लीज: लीज संपल्यानंतर ते कधीकधी नूतनीकरणासाठी असू शकते , त्यामध्ये स्थायी हक्क किंवा अस्थायी हक्क असू शकतात.
लिव्ह अँड लायसन्स: लायसन्स करार साधारणतः नूतनीकरणासाठी नसतो, आणि तो एकसंध वापरासाठी देण्यात येतो.
लीज: भाडेपट्टा कराराची समाप्ती करणे कठीण असू शकते, आणि कराराच्या अटींनुसार नोटिस देणे आवश्यक आहे.
लिव्ह अँड लायसन्स: लायसन्स करार सहजपणे रद्द केला जाऊ शकतो आणि त्यासाठी नोटिस दिले जाऊ शकते.
लीज: भाडेपट्ट्याचा उपयोग दीर्घकालीन असतो, आणि भाडेकरूला संपत्तीचा अधिकृत वापर मिळतो.
लिव्ह अँड लायसन्स: लायसन्स फक्त काही विशेष वापरासाठी असतो, जो सामान्यतः काही कालावधीसाठी असतो.
लीज: भाडेकरूला संपत्तीवरील अधिकार असतात आणि तो कायदेशीरदृष्ट्या त्या संपत्तीवर काही हक्क मिळवतो.
लिव्ह अँड लायसन्स: लायसन्स करारामध्ये वापराच्या हक्कांचा अधिकार असतो, परंतु संपत्तीच्या अधिकारावर काहीही हक्क नाही.
लीज आणि लिव्ह अँड लायसन्स यामधील मुख्य फरक म्हणजे वापराच्या अधिकाराची स्थिती. लीज करार दीर्घकालीन असतो आणि भाडेकरूला संपत्तीवर पूर्ण नियंत्रण मिळवून स्थायिक वापराचे अधिकार देतो. यामध्ये भाडेकरूला संपत्तीचा वापर आणि त्यावर हक्क असतो. लिव्ह अँड लायसन्स करार मात्र तात्पुरत्या वापरासाठी असतो, ज्यामध्ये मालकाच्या हक्कांची रक्षा केली जाते आणि भाडेकरूला केवळ वापराच्या परवानगीचा हक्क मिळतो. लिव्ह अँड लायसन्स अधिक लवचिक असतो आणि तात्पुरत्या गरजांसाठी योग्य असतो, तर लीज दीर्घकालिक आणि स्थिर वापरासाठी उत्तम असतो.
तुमच्या आवश्यकतांनुसार योग्य कराराची निवड करणे महत्त्वाचे आहे, कारण दोन्ही करारांचे फायदे आणि मर्यादा वेगवेगळ्या परिस्थितीमध्ये बदलू शकतात. लीज आणि लिव्ह अँड लायसन्स यांच्या निवडीचा परिणाम तुमच्या भविष्यकालीन हक्कांवर होऊ शकतो. यासाठी, तज्ञ वकिलांच्या सल्ल्याने योग्य कराराची निवड करणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे, कारण कायदेशीर मार्गदर्शनाने तुमच्या मालमत्तेच्या व्यवस्थापनास सुरक्षिततेचा आधार होऊ शकतो.अशावेळी तुम्ही www.asmlegalservices.in आणि www.lifeandlaw.in द्वारे सदर लेख लिहिणाऱ्या वकिलांचा सल्ला घेऊ शकता.
Adv. Abdul Mulla (Mob. No. 937 007 2022) is a seasoned legal professional with over 18 years of experience in advocacy, specializing in diverse areas of law, including Real Estate and Property Law, Matrimonial and Divorce Matters, Litigation and Dispute Resolution, and Will and Succession Planning. read more….
Copyright BlazeThemes. 2025
