राष्ट्रीय युवा दिन हा दरवर्षी 12 जानेवारीला साजरा केला जातो. हा दिवस भारतीय युवांना प्रोत्साहन देण्यासाठी, समाजात, देशात आणि जागतिक स्तरावर त्यांची भूमिका महत्त्वाची असल्याचे लक्षात आणण्यासाठी निश्चित केला गेला आहे. राष्ट्रीय युवा दिनाचे महत्त्व फक्त एका दिवशी साजरे करणे नाही, तर त्याआधारे भारतीय समाजात युवा पिढीला विविध महत्त्वाच्या बाबतीत जागरूक आणि सक्षम बनवण्याचा आहे. युवा पिढी हा राष्ट्राचा आधार आहे आणि त्यांचा सशक्त विकास समाजाच्या उन्नतीसाठी आवश्यक आहे. या दिवशी, देशभरात विविध कार्यशाळा, भाषणे, चर्चा आणि कार्यक्रम आयोजित केले जातात, ज्यामध्ये युवांना त्यांच्या हक्कांची, कर्तव्यांची आणि सक्षमीकरणाची माहिती दिली जाते.

आजच्या काळात, युवा पिढीला अनेक अडचणी आणि आव्हानांचा सामना करावा लागतो, जसे की बेरोजगारी, मानसिक आरोग्य, शैक्षणिक हक्क, तसेच सामाजिक व आर्थिक समस्यांमध्ये अडचणी. या लेखाद्वारे या सर्व मुद्द्यांचा आढावा घेऊन तरुणांचे हक्क व त्यांचे संरक्षण व सक्षमीकरण यावर चर्चा केली आहे. 

राष्ट्रीय युवा दिन: (National Youth Day)

राष्ट्रीय युवा दिन 12 जानेवारी रोजी साजरा केला जातो, कारण 12 जानेवारी 1863 मध्ये भारताच्या महान संत, योगी आणि विचारवंत स्वामी विवेकानंद यांचा जन्म झाला. स्वामी विवेकानंद यांचे जीवन आणि कार्य युवा पिढीसाठी प्रेरणादायक होते. त्यांनी देशाच्या प्रगतीसाठी तरुण पिढीला जागृत केले, तसेच भारतीय समाजाच्या सुधारणा आणि युवांमधील शक्तीच्या महत्त्वाचे विचार मांडले.

स्वामी विवेकानंद यांच्या शिकवणीने भारतीय युवांना आत्मनिर्भर, परिश्रमी आणि समाजासाठी योगदान देणारे बनवले. त्यांचे ‘उठा , जागे  व्हा , आणि जोपर्यंत उद्दिष्ट साध्य होत नाही तोपर्यंत थांबू नका’ असे प्रेरणादायक शब्द आजही अनेक तरुणांचे मार्गदर्शन करतात. त्यांच्या कार्यामुळे भारतीय समाजात तसेच जागतिक स्तरावर युवांचे  विचार व कृती शक्तीला एक नवी दिशा मिळाली.

राष्ट्रीय युवा दिन साजरा करण्याचा मुख्य उद्देश स्वामी विवेकानंद यांचे जीवनकार्य आणि विचारधारांचा प्रसार करणे आहे. यामध्ये खालील मुख्य उद्देश आहेत:

1. स्वामी विवेकानंद यांचे विचार प्रसार – त्यांच्या आदर्शांनी युवकांना प्रेरित करणे.
2. आत्मविश्वास वाढवणे – युवकांमध्ये आत्मविश्वास आणि परिश्रमाचे महत्त्व सांगणे.
3. सामाजिक दायित्वाची जाणीव – युवकांना त्यांच्या सामाजिक आणि राष्ट्रीय दायित्वांची जाणीव करून देणे.
4. सशक्तीकरण – युवकांना योग्य मार्गदर्शन देऊन त्यांचा सशक्त विकास करणे.
5. शारीरिक, मानसिक आणि बौद्धिक विकास – समतोल साधण्यासाठी युवकांना प्रोत्साहन देणे.
6. समाजातील विविधता स्वीकारणे – विविधतेचा आदर आणि समान हक्कांची जाणीव करणे.

स्वामी विवेकानंदांच्या शिकवणी

1. आत्मविश्वास आणि स्वाभिमान: त्यांचे मुख्य संदेश म्हणजे  “उठा, जागे व्हा, आणि ध्येय साध्य करा.” आत्मविश्वास शिवाय यश मिळवता येत नाही.
2. नेतृत्वाची भावना: त्यांनी तरुणांना समाजात नेतृत्वाची भूमिका घेण्यास प्रेरित केले. नेतृत्व म्हणजे जबाबदारी आहे, अशी त्यांची शिकवण होती.
3. शिक्षणाचे महत्त्व: विवेकानंद म्हणाले की शिक्षण हे व्यक्तिमत्त्व आणि विचारांची वाढ करायला हवे, आणि केवळ पुस्तकी ज्ञानावर लक्ष न देता जीवनातील कौशल्यांचा विकास करावा.
4. ध्येयावर लक्ष केंद्रित करणे: त्यांचा संदेश होता, “ध्येय साध्य करण्यासाठी प्रयत्न करा.” स्पष्ट ध्येय ठरवून अडचणींवर मात करता येते.
5. धार्मिक सहिष्णुता आणि एकात्मता: त्यांनी सर्व धर्मांना समान मानले आणि एकात्मतेचा संदेश दिला.

भारतामध्ये तरुणांचे हक्क

भारतामध्ये तरुणांचे राजकीय, सामाजिक, आणि आर्थिक हक्क महत्त्वाचे असून ते भारतीय संविधानाने आणि विविध कायद्यानुसार दिले आहेत. यामध्ये काही प्रमुख हक्कांचे विश्लेषण खालीलप्रमाणे आहे:

1. राजकीय हक्क (Political Rights):

मतदानाचा हक्क (Right to Vote):
18 वर्षांनंतर प्रत्येक भारतीय नागरिकाला मतदानाचा हक्क दिला जातो. यामुळे तरुणांना आपल्या देशाच्या राजकारणात भाग घेण्याची संधी मिळते आणि ते आपल्या मताने सरकारच्या निर्णय प्रक्रियेत प्रभाव पाडू शकतात.

राजकीय प्रवेशाचा हक्क (Right to Political Participation):
तरुणांना राजकीय संघटनांमध्ये भाग घेण्याचा हक्क आहे. ते राजकीय पक्षांची स्थापना करू शकतात आणि राजकारणात सक्रियपणे सहभागी होऊ शकतात.

निवडणुकीत भाग घेण्याचा हक्क (Right to Contest Elections):
भारतीय संविधानानूसार  21 वर्ष वय असलेल्या व्यक्तींना निवडणुकीत उभे राहण्याचा हक्क आहे त्यामुळे तरुणांना संसद किंवा राज्य विधानसभा सदस्य म्हणून निवडून येण्याची संधी मिळते.

2. सामाजिक हक्क (Social Rights):

शिक्षणाचा हक्क (Right to Education):
6 ते 14 वर्ष वयाच्या मुलांसाठी शिक्षण अनिवार्य आणि मोफत देणे हा अधिकार आहे. त्यानंतर, उच्च शिक्षणाच्या संधीसाठी शालेय शिक्षण पूर्ण करणे आवश्यक आहे.

समानतेचा अधिकार आणि भेदभाव न करण्याचा अधिकार(Right to Equality and Non-discrimination):
भारतीय संविधानाने तरुणांना समानतेचा अधिकार दिला आहे. तत्यांचा  जात, धर्म, लिंग, वंश किंवा इतर कोणत्याही आधारावर भेदभाव होऊ नये.

लिंग समानतेचा हक्क (Right to Gender Equality):
लिंग भेदभाव न करता समान अधिकार आणि संधी मिळणे आवश्यक आहे. महिलांसाठी महिलांच्या सक्षमीकरणासाठी विविध कायदे आणि योजनांद्वारे त्यांना योग्य हक्क दिले जातात.

स्वतंत्रता आणि व्यक्तिगत हक्क (Right to Freedom and Personal Rights):
तरुणांना व्यक्तिशः स्वतंत्रतेचे हक्क आहे. त्यांना व्यक्त होण्याचा अधिकार आहे. त्यांना प्रायव्हसी, धर्माच्या निवडीचा, आणि अभिव्यक्तीच्या स्वातंत्र्याचा अधिकार आहे.

मानवाधिकार संरक्षण (Protection of Human Rights):
तरुणांना शारीरिक आणि मानसिक शोषण, छळ, आणि हिंसा यापासून संरक्षण मिळवण्याचा हक्क आहे. राष्ट्रीय मानवाधिकार आयोग (NHRC) त्यांचे हक्क सुनिश्चित करण्यासाठी कार्यरत आहे.

3. आर्थिक हक्क (Economic Rights):

रोजगाराची संधी (Right to Employment):
प्रत्येक तरुणाला योग्य काम मिळवण्याचा अधिकार आहे. त्यांना विविध सरकारी योजनांद्वारे रोजगार, स्टार्टअप्स आणि इन्क्लूसिव्ह अर्थव्यवस्थेमध्ये प्रवेश मिळतो.

उत्कृष्ट राहणीमानाची हमी (Right to a Decent Standard of Living):
आर्थिक हक्कांमध्ये जगण्यासाठी आवश्यक असलेले साधनसामग्री आणि सुविधा, जसे की अन्न ,निवास आणि आरोग्य यांचा समावेश होतो 

श्रमिक हक्क (Labour Rights):
तरुणांना सुरक्षित आणि मानवीत वागणूक मिळवण्याचे हक्क आहेत. त्यांना श्रम कायद्यांद्वारे कार्यस्थळी समानता, वेतन, आणि कामाच्या योग्य परिस्थितीचे संरक्षण मिळते.

आर्थिक स्वतंत्रतेचा हक्क (Right to Financial Independence):
तरुणांना कर्ज, बँकिंग, आणि इतर वित्तीय सेवांद्वारे आर्थिक सशक्तीकरण मिळवण्याचा हक्क आहे. सरकारने विविध योजनांद्वारे तरुणांना व्यावसायिक आणि उद्योजक बनण्याची संधी दिली आहे.

अर्थव्यवस्थेमध्ये सहभागाचा हक्क (Right to Economic Participation):
तरुणांना नोकरीच्या शोधासाठी आणि आर्थिक व्यवहारांमध्ये भाग घेण्यासाठी आवश्यक शैक्षणिक, आर्थिक आणि कौशल्य प्रशिक्षण दिले जातात.

4. संविधानिक हक्क (Constitutional Rights):

1. आर्थिक आणि सामाजिक न्याय (Economic and Social Justice):
   संविधानाने प्रत्येक नागरिकासाठी आर्थिक आणि सामाजिक न्यायाची हमी दिली आहे ज्यामध्ये तरुणांसाठी समान संधींचे संरक्षण सुनिश्चित केले गेले आहे.
2. संविधानिक तक्रार (Constitutional Remedy):
   जर त्यांच्या हक्कांचा उल्लंघन झाले असेल, तर तरुणांना उच्च न्यायालयात किंवा सर्वोच्च न्यायालयात तक्रार दाखल करण्याचा हक्क आहे.
   https://indiankanoon.org/doc/981147/

तसेच तरुणांना माहितीचा अधिकार आहे, ज्याद्वारे ते सरकारी कामकाज आणि निर्णय प्रक्रियेतील पारदर्शकतेसाठी माहिती प्राप्त करू शकतात.

तरुणांच्या सक्षमीकरणासाठी कायदेशीर संरचना (Legal Framework for Empowerment of Youth)

भारतामध्ये तरुणांच्या सक्षमीकरणासाठी विविध कायदेशीर संरचना आणि योजना आहेत  यामध्ये संविधानिक अधिकार, शैक्षणिक हक्क, रोजगार आणि कौशल्य विकास, संरक्षण कायदे, लिंग समानता कायदे, राजकीय हक्क, आणि इतर क्षेत्रांचा समावेश आहे. प्रत्येक क्षेत्रात कायदेशीर संरचना योजनेत कार्यरत आहे, ज्यामुळे तरुणांना समान संधी, संरक्षण आणि विकासाचे अधिकार मिळतात. जसे कि:

1. संविधानिक अधिकार (Constitutional Rights)

भारताच्या संविधानात  तरुणांना समानता, स्वतंत्रता, आणि जीवनाचा हक्क प्राप्त आहे. अनुच्छेद  15 आणि 16 नुसार कोणत्याही धर्म, जात, लिंग, किंवा इतर आधारावर भेदभाव करण्यास मनाई आहे. यामुळे तरुणांना समान संधी आणि हक्क मिळवण्याची ग्वाही दिली आहे.

2. शैक्षणिक हक्क (Educational Rights)

भारत सरकारने शिक्षणाचा हक्क कायदा ( (Right to Education Act) लागू केला आहे. हा कायदा 6 ते 14 वर्षांच्या मुलांसाठी शिक्षण घेणे सक्तीचे करतो. यामुळे प्रत्येक मुलाला शालेय शिक्षण मिळण्याचा हक्क आहे. त्यामुळे त्यांचे भविष्य उज्जवल होऊ शकते. तसेच, उच्च शिक्षण आणि कौशल्य विकासासाठी सरकारने विविध योजना देखील उपलब्ध केल्या आहेत.

3. रोजगार आणि कौशल्य विकास (Employment and Skill Development)

तरुणांच्या सशक्तिकरणासाठी भारत सरकारने बेरोजगारी निवारण संबंधित अनेक योजना लागू केल्या आहेत. महात्मा गांधी राष्ट्रीय रोजगार गारंटी योजना (MGNREGA) आणि प्रधानमंत्री कौशल विकास योजना (PMKVY) या योजना रोजगार आणि कौशल्य विकासाच्या माध्यमातून तरुणांना एक स्थिर आणि आत्मनिर्भर भविष्यासाठी मदत करतात.

https://services.india.gov.in/service/detail/pradhan-mantri-kaushal-vikas-yojana-pmkvy-1

https://mahaegs.maharashtra.gov.in/en/mgnregs/

4. लिंग समानता कायदे (Gender Equality Laws)

भारत सरकारने लिंग समानतेसाठी अनेक कायदे लागू केले . या कायद्याद्वारे महिलांना समान संधी आणि सुरक्षा मिळते. 

5. मानव तस्करी विरोधी कायदे (Anti-Human Trafficking Laws)

भारत सरकारने मानव तस्करी विरोधी कायदा (The Immoral Traffic Prevention Act) लागू केला आहे. यामध्ये तरुणांना मानव तस्करी आणि शोषणापासून संरक्षण मिळवण्याचा अधिकार आहे. यामुळे त्यांना न्याय मिळवण्यासाठी विविध कायदेशीर संरचना आणि संसाधने उपलब्ध आहेत.

6. राजकीय अधिकार (Political Rights)

भारत सरकारने 18 वर्षे पूर्ण झालेल्या नागरिकांना मतदानाचा हक्क दिला आहे. यामुळे तरुणांना त्यांच्या राजकीय हक्कांचा उपयोग करून देशाच्या राजकारणामध्ये सक्रिय सहभाग घेण्याची संधी मिळते. याशिवाय, ते मतदान करून देशाच्या नेतृत्व निवडीमध्ये भाग घेऊ शकतात.

7. मनोरंजन, कला आणि सांस्कृतिक हक्क (Rights to Entertainment, Art, and Culture)

भारत सरकारने तरुणांना त्यांच्या कला, संगीत, नृत्य, साहित्य यांसारख्या क्षेत्रात प्रोत्साहन देण्यासाठी विविध योजनांची अंमलबजावणी केली आहे. यामुळे त्यांना आपल्या कलात्मक क्षमतांचा विकास करण्याची संधी मिळते.

8. प्राकृतिक संसाधनांवर हक्क (Rights to Natural Resources)

पर्यावरण संरक्षण कायदा (Environmental Protection Act) यामध्ये तरुणांना सुरक्षित, निरोगी आणि प्रदूषण मुक्त पर्यावरणात राहण्याचा हक्क दिला आहे. यामुळे त्यांना सुरक्षित आणि नैसर्गिक  संसाधनांचा फायदा मिळवण्याचा हक्क आहे.

9. डिजिटल हक्क (Digital Rights)

आजच्या डिजिटल युगात सायबर सुरक्षेसाठी असणारा कायदा  (Information Technology Act) तरुणांना डिजिटल फसवणूक आणि ऑनलाइन शोषणापासून संरक्षण देतो. यामुळे त्यांना सुरक्षित ऑनलाइन वातावरणात कार्य करण्याची संधी मिळते आणि त्यांचे डिजिटल अधिकार संरक्षित होतात.

तरुणांच्या सक्षमीकरणासाठी वरील कायद्यांचा उद्देश त्यांना स्वातंत्र्य, सुरक्षित आणि सशक्त भविष्यासाठी मार्गदर्शन करणे आहे. त्यामुळे ते समाजात योगदान देण्यास सक्षम होतात.

तरुणांना भेडसावणाऱ्या प्रमुख समस्या

तरुण वर्ग हा समाजाचा महत्त्वाचा घटक आहे, परंतु त्यांना अनेक समस्यांचा सामना करावा लागतो. या समस्यांमुळे त्यांचे मानसिक, शारीरिक, आणि भावनिक आरोग्य प्रभावित होऊ शकते. 

1. बेरोजगारी : भारतातील तरुणांचा सर्वात मोठा मुद्दा बेरोजगारी आहे. शिक्षण घेतलेले, तज्ञ असलेले तरुण नोकरी मिळवण्यासाठी संघर्ष करत आहेत. काही क्षेत्रांमध्ये नोकऱ्या कमी होण्यामुळे तरुणांचा भविष्याबद्दल विश्वास कमी होत आहे 

2. शिक्षणातील अडचणी : अनेक ठिकाणी गुणवत्तापूर्ण शिक्षणाची कमतरता आहे, आणि त्यामुळे तरुणांना योग्य ज्ञान व कौशल्य मिळवणे अवघड होऊन जाते. या समस्येमुळे अनेक तरुणांना त्यांच्या करियरमध्ये अडचणींचा सामना करावा लागतो.

3. मानसिक आरोग्याची समस्या : मानसिक आरोग्याच्या समस्यांनी भारतीय तरुणांना त्रस्त केले आहे. चिंता, डिप्रेशन, आणि अन्य मानसिक विकारांची संख्या वाढत आहे. यामुळे तरुणांच्या जीवनावर गंभीर परिणाम होतात.

4. सामाजिक भेदभाव : जातिवाद, धर्मवाद, आणि लिंगभेद यामुळे तरुणांना समान संधी मिळवण्यात अडचणी येतात. या सामाजिक भेदभावामुळे त्यांच्या समग्र विकासावर परिणाम होतो.

5. पर्यावरणीय संकट : जलवायू बदल, प्रदूषण, आणि नैसर्गिक संसाधनांचा अपव्यय यामुळे तरुणांचा भविष्याचा विचार चिंताजनक होतो. पर्यावरणीय संकटामुळे जीवनशैली आणि आरोग्यावर नकारात्मक परिणाम होऊ शकतो.

6. राजकीय सहभागाची कमी: अनेक तरुण राजकीय प्रक्रियेत सहभागी होण्यास इच्छुक नसतात. त्यांना राजकारणात पारदर्शकतेचा अभाव आणि त्यांच्या मतांचा प्रभाव कमी दिसतो.

7. कौशल्य विकासाचा अभाव: शिक्षण घेत असले तरी तरुणांना व्यावसायिक आणि तांत्रिक कौशल्यांमध्ये अपुरा अनुभव मिळतो. त्यामुळे त्यांना नोकरी मिळवण्यास आणि व्यावसायिक विकासास अडचणींचा सामना करावा लागतो.

8. आर्थिक असमानता: भारतातील ग्रामीण आणि शहरी क्षेत्रांमध्ये मोठा आर्थिक भेद आहे. आर्थिक असमानता तरुणांच्या शिक्षण, आरोग्य, आणि जीवनशैलीवर नकारात्मक प्रभाव टाकते.

9. ऑनलाइन गोंधळ आणि सोशल मीडिया : सोशल मीडियामुळे तरुणांमध्ये इतरांचे जीवन पाहून असंतोष आणि आत्मविश्वासाची कमी होण्याचे प्रमाण वाढले आहे. यामुळे मानसिक ताण आणि गोंधळ निर्माण होतो.

10. शहरीकरण आणि कुटुंबातील बदल: शहरीकरणामुळे कुटुंबांच्या जीवनशैलीत बदल झाला आहे, जे मानसिक आरोग्यावर प्रतिकूल परिणाम करतो. काम आणि व्यक्तिगत जीवनातील असंतुलन हा एक मोठा मुद्दा आहे.

11. उद्योजकतेच्या संधींचा अभाव : भारतात उद्योजकता वाढवण्यासाठी योग्य मार्गदर्शन आणि संसाधने कमी आहेत. अनेक तरुणांना नवीन व्यवसाय सुरू करण्यासाठी आवश्यक समर्थन मिळत नाही.

12. प्रेम आणि विवाहासंबंधी दबाव : कुटुंब आणि समाजाच्या अपेक्षांमुळे तरुणांना प्रेम आणि विवाहासंबंधी दबाव येतो. हे त्यांच्यावर मानसिक ताण निर्माण करतात, ज्यामुळे जीवनाच्या इतर बाबींवर परिणाम होतो.

तरुणांच्या सक्षमीकरणासाठी महत्वपूर्ण उपाय

तरुणांचे सक्षमीकरण म्हणजे त्यांना समाजात समान संधी मिळवून देणे, स्वतंत्र विचार करण्याची आणि निर्णय घेण्याची क्षमता प्रदान करणे, आणि समाजाच्या विकासात सक्रिय सहभाग घेण्यास प्रवृत्त करणे. या सक्षमीकरणाच्या प्रक्रियेत अनेक समाज, सरकार आणि व्यक्तींचा योगदान असतो. खाली काही महत्त्वाचे मार्ग दिले आहेत, जे तरुणांना सशक्त आणि सक्षम बनवतात:

1. शिक्षणाच्या माध्यमातून सक्षमीकरण

शिक्षण हा तरुणांच्या सक्षमीकरणाचा प्राथमिक मार्ग आहे. योग्य आणि सुसंगत शिक्षण त्यांना समाजातील विविध क्षेत्रांमध्ये सक्रिय सहभाग घेण्याची क्षमता प्रदान करते.शालेय शिक्षण, उच्च शिक्षण आणि कौशल्य विकास कार्यक्रम तरुणांना व्यक्तिमत्वाच्या विकासास मदत करतात. शिक्षणाद्वारे समाजातील विविध समस्यांबद्दल जागरूकता वाढवली जाते, ज्यामुळे त्यांना सकारात्मक बदल घडवण्यासाठी प्रेरणा मिळेल

2. आरोग्य आणि मानसिक सशक्तता

तरुणांच्या आरोग्याची काळजी घेणे हे त्यांना सशक्त बनवण्याचे महत्त्वाचे अंग आहे.स्वस्थ शारीरिक आणि मानसिक आरोग्य म्हणजे तरुणांच्या जीवनातील मूलभूत आवश्यकता. मानसिक आरोग्याचा स्वीकार आणि मानसिक कल्याणासाठी प्रोत्साहन यामुळे तरुणाचे मानसिक सशक्तीकरण होते.यासाठी, आरोग्य आणि फिटनेस कार्यक्रम, योग, ध्यान आणि मानसिक सशक्तता साठी उपाय योजले जाऊ शकतात 

3. स्वतंत्रता आणि निर्णयक्षमता

तरुणांना स्वतंत्र विचार करण्याची आणि निर्णय घेण्याची क्षमता आवश्यक आहे. यामुळे ते स्वत:चे जीवन व्यवस्थितपणे घडवू शकतात.स्वातंत्र्याचा हक्क आणि स्वतंत्र निर्णय घेण्याची क्षमता तरुणांना समाजात मान्यता आणि योगदान मिळवून देते. नेतृत्व गुण आणि संप्रेषण कौशल्यांमध्ये सुधारणा करून ते आपली ध्येये साध्य करू शकतात.

4. संवेदनशीलता आणि सामाजिक जागरूकता

तरुणांना समाजाच्या विविध समस्या आणि आव्हानांची जाणीव व्हायला हवी, त्यामुळे त्यांना त्यांच्या समाजासाठी काहीतरी सकारात्मक बदल घडवण्याची प्रेरणा मिळते. सामाजिक न्याय, समानता, आणि पर्यावरणाची काळजी घेणे हे तरुणांच्या सक्षमीकरणाचा एक महत्त्वाचा भाग आहे.समाजातील वंचित गटांबद्दल संवेदनशीलता वाढवून त्यांना समान संधी दिल्या जाऊ शकतात 

5. आर्थिक सशक्तिकरण

तरुणांच्या आर्थिक सशक्तीकरणासाठी व्यावसायिक कौशल्ये आणि स्व-रोजगाराच्या संधी देणे आवश्यक आहे.सरकारच्या विविध योजना जसे की प्रधानमंत्री मुद्रा योजना, स्टार्टअप इंडिया योजना, आणि राष्ट्रीय कौशल्य विकास कार्यक्रम यामुळे तरुणांना रोजगाराची किंवा व्यवसाय सुरू करण्याची संधी मिळते.आर्थिक सशक्तीकरणाचे तरुणांना आर्थिक स्वातंत्र्य आणि आत्मनिर्भरता मिळवून दिली जाते.

बदल घडवण्यासाठी तरुणांची भूमिका

1. सामाजिक चळवळींमध्ये सहभाग

तरुण समाजातील असमानता आणि शोषणावर आवाज उठवतात. ते नारीवाद, बालश्रम, आणि भेदभाव विरोधी आंदोलनांमध्ये सक्रिय असतात. यामुळे समाजात जागरूकता निर्माण होते.

2. नवकल्पनांचे पाठबळ देणे

तरुण नवीन तंत्रज्ञान, स्टार्टअप्स, आणि समाज सुधारण्याच्या कल्पनांचा पाठपुरावा करतात. ते नवकल्पना आणि डिजिटल साधनांचा वापर करून प्रगती घडवतात. उदाहरणार्थ, AI आणि तंत्रज्ञानाचा वापर.

3. पर्यावरण संवर्धनासाठी प्रयत्न

तरुण पर्यावरण रक्षण आणि प्रदूषण कमी करण्यासाठी विविध उपक्रमांमध्ये सहभागी होतात. ते प्लास्टिक मुक्त भारत आणि हरित पर्यावरणासाठी काम करत आहेत. यामुळे पर्यावरणीय समज वाढते.

4. राजकीय सहभाग आणि नेतृत्व

तरुण राजकारणात सक्रिय होऊन समाजातील परिवर्तन साधू शकतात. ते भ्रष्टाचार विरोधी, पारदर्शक धोरणांचा पाठपुरावा करतात. यामुळे देशाच्या भविष्याचा ठरवण्यामध्ये त्यांचा हात आहे.

5. सामाजिक समावेश आणि समानतेसाठी संघर्ष

तरुण समानता, जातिवाद आणि लिंगभेद कमी करण्यासाठी चळवळींमध्ये भाग घेतात. ते प्रत्येक समाज गटासाठी समान संधीची वकालत करतात. यामुळे समाजात समरसता येते.

6. सर्वसमावेशक आरोग्य आणि फिटनेस चा  प्रचार

तरुण शारीरिक आणि मानसिक स्वास्थ्यावर कार्य करतात. ते फिटनेस कार्यक्रम, योग, आणि मानसिक ताण कमी करणाऱ्या उपक्रमांमध्ये सहभागी होतात. यामुळे समाजाची शारीरिक व मानसिक स्वास्थ्य जागरूकता वाढते.

7. सामाजिक माध्यमांचा सकारात्मक उपयोग

तरुण सोशल मीडियाचा वापर करून सकारात्मक संदेश प्रसारित करतात. ते सामाजिक समस्यांवर चर्चा करतात आणि चांगल्या कार्यांचा प्रचार करतात. यामुळे समाजात सकारात्मक बदल होतो.

8. संगणक तंत्रज्ञान आणि डिजिटल साक्षरता

तरुण डिजिटल तंत्रज्ञानाचा वापर करून समाजातील प्रगतीला चालना देतात. ते ऑनलाइन शिक्षण, डिजिटल वर्कशॉप्स आणि तंत्रज्ञानाचा वापर करून देशातील विकासात योगदान देतात. त्यामुळे डिजिटल भारत साकार होत आहे

9. ग्रामविकास आणि शहरीकरणाचे समांतर विकास

तरुण ग्रामीण भागातील विकासासाठी काम करत आहेत. ते शहरीकरणाच्या समस्यांवर काम करतात आणि ग्रामीण शेतकऱ्यांना मदत करतात. यामुळे समावेशक विकास साधला जातो.

समारोप

तरुणांच्या हक्कांचे संरक्षण आणि सक्षमीकरण हे केवळ त्यांच्या वैयक्तिक विकासासाठीच नाही, तर देशाच्या सामाजिक, आर्थिक आणि राजकीय प्रगतीसाठी देखील अत्यंत महत्त्वाचे आहे. भारतीय संविधानामध्ये दिलेल्या मूलभूत अधिकारांचा उपयोग करून, सरकार आणि समाजाने तरुणांना एक समावेशक आणि न्यायपूर्ण वातावरण प्रदान केले पाहिजे. योग्य शैक्षणिक, आरोग्य आणि रोजगाराच्या संधी देणे, त्यांना योग्य मार्गदर्शन आणि समर्थन पुरवणे, हे त्यांच्या सक्षमीकरणासाठी आवश्यक आहे.

या संदर्भात, कायद्याने तरुणांच्या हक्कांचे संरक्षण करण्यासाठी विविध उपाययोजना दिल्या आहेत, परंतु तरीही अनेक क्षेत्रांमध्ये त्याची अंमलबजावणी सुधारण्याची आवश्यकता आहे. जर प्रत्येक तरुणाला त्यांच्या हक्कांची पूर्ण जाणीव झाली आणि त्यांना सशक्त करण्याचे यथोचित साधन मिळाले, तर ते समाजात एक सकारात्मक बदल घडवू शकतात. त्यामुळे, तरुणांसाठी अधिक ठोस आणि कार्यक्षम कायदेशीर संरचना निर्माण करणे हे अत्यंत आवश्यक आहे, जेणेकरून त्यांचे हक्क सुरक्षित राहतील आणि त्यांना स्वतःचे ध्येय साध्य करण्यासाठी सर्व संधी मिळू शकतील.

Adv. A. S. Mulla

Adv. Abdul Mulla (Mob. No. 937 007 2022) is a seasoned legal professional with over 18 years of experience in advocacy, specializing in diverse areas of law, including Real Estate and Property Law, Matrimonial and Divorce Matters, Litigation and Dispute Resolution, and Will and Succession Planning. read more….