वक्फ अधिनियम, 1995: उद्दिष्टे आणि वैशिष्ट्ये ( Waqf Act, 1995: Objectives and Features)

उद्दिष्टे (Aims and Objectives)

1. वक्फ संपत्तीचे संरक्षण व व्यवस्थापन: वक्फ मालमत्तेचा योग्य वापर आणि संरक्षण सुनिश्चित करणे.
2. प्रभावी प्रशासन: वक्फ संपत्तीच्या व्यवस्थापनासाठी व नियमनासाठी केंद्रीय आणि राज्य वक्फ मंडळे स्थापन करणे.
3. अनियमितता व गैरव्यवहार टाळणे: वक्फ मालमत्तेचा गैरवापर, अतिक्रमण आणि भ्रष्टाचार रोखण्यासाठी उपाययोजना करणे.
4. वक्फच्या उत्पन्नाचा योग्य वापर: उत्पन्नाचा लाभ धर्मार्थ, सामाजिक आणि शिक्षणासाठी योग्यरित्या लाभार्थ्यांना मिळावा याची हमी देणे.
5. वक्फच्या याद्या आणि नोंदी तयार करणे: सर्व वक्फ मालमत्तांची अधिकृत नोंदणी करणे आणि त्याचे नियमित निरीक्षण करणे.

वैशिष्ट्ये (Features)

1. वक्फ मंडळांची स्थापना: प्रत्येक राज्यासाठी एक स्वतंत्र राज्य वक्फ मंडळ (State Waqf Board) असते.
2. वक्फ नोंदणी अनिवार्य: वक्फ संस्थांनी आपल्या मालमत्तेची नोंदणी करणे बंधनकारक आहे.
3. वक्फ मालमत्तेचे सर्वेक्षण: प्रत्येक राज्यातील वक्फ संपत्तीची माहिती संकलित करण्यासाठी सर्वेक्षण आयोग नियुक्त केला जातो.
4. वक्फ ट्रिब्युनल: वक्फ संदर्भातील तक्रारी व विवाद सोडवण्यासाठी विशेष वक्फ ट्रिब्युनल स्थापन करण्यात आले आहेत.
5. वक्फ मालमत्तेवरील अतिक्रमण रोखणे: कोणतीही व्यक्ती किंवा संस्था वक्फ मालमत्तेवर अनधिकृतपणे कब्जा करू शकत नाही.
6. मुतवल्लीची जबाबदारी: वक्फच्या प्रशासनासाठी मुतवल्ली (Mutawalli) हा प्रमुख जबाबदार असतो आणि त्याच्यावर आर्थिक हिशोब ठेवण्याची जबाबदारी असते.
7. कायद्याचा राष्ट्रीय स्तरावर देखरेख: वक्फ विषयक कामकाज पाहण्यासाठी केंद्रीय वक्फ परिषद (Central Waqf Council) कार्यरत आहे

वक्फची नोंदणी (Registration of Waqf)

                           वक्फ अधिनियम, १९९५ कलम ३६ प्रमाणे

• प्रत्येक वक्फची नोंदणी आवश्यक: कोणताही वक्फ, तो या कायद्याच्या अंमलबजावणीपूर्वी अस्तित्वात असो किंवा त्यानंतर निर्माण झाला असो, त्याची नोंदणी वक्फ बोर्डाच्या कार्यालयात करणे बंधनकारक आहे.
• नोंदणीसाठी अर्ज कोण करू शकतो? वक्फच्या नोंदणीसाठी अर्ज प्रामुख्याने मुतवल्लीने (Waqf चा व्यवस्थापक) करायचा असतो.मात्र, खालील व्यक्ती देखील हा अर्ज करू शकतात:

1. वक्फ निर्माता (Waqif) किंवा त्यांचे वंशज
2. वक्फच्या लाभार्थी (Beneficiary)
3. संबंधित वक्फशी संबंधित असलेल्या मुस्लिम समुदायातील कोणताही सदस्य

• नोंदणीसाठी आवश्यक माहिती: अर्ज अशा स्वरूपात आणि पद्धतीने भरायचा आहे, ज्याप्रमाणे वक्फ बोर्डाने नियमांद्वारे निश्चित केले आहे. त्यात खालील माहिती असणे आवश्यक आहे

1. वक्फच्या संपत्तीचे पूर्ण वर्णन, ज्यामुळे ती ओळखता येईल.
2. वक्फ संपत्तीपासून मिळणारे एकूण वार्षिक उत्पन्न.
3. त्या संपत्तीवर लागू असलेल्या वार्षिक महसूल, कर, दर आणि उपकराची माहिती.
4. उत्पन्न वसूल करण्यासाठी होणाऱ्या वार्षिक खर्चाचा अंदाज.
5. काही कारणांसाठी ठेवलेल्या रकमेचा तपशील जसे की मुतवल्लीचा पगार आणि इतर व्यक्तींना मिळणारे भत्ते, धार्मिक हेतूंसाठी खर्च, समाजोपयोगी किंवा धर्मादाय हेतूंसाठी केलेला खर्च, इतर कोणत्याही उद्देशासाठी केलेला खर्च.
6. वक्फ बोर्डाने ठरवलेल्या इतर कोणत्याही आवश्यक गोष्टी.

• वक्फ दस्तऐवज (Waqf Deed) अनिवार्य:

1. अर्जासोबत वक्फचा मूळ दस्ता जोडावा.
2. जर वक्फचा कोणताही अधिकृत दस्तऐवज उपलब्ध नसेल किंवा मिळू शकत नसेल, तर वक्फच्या मूळ, स्वरूप आणि उद्देशांविषयी संपूर्ण माहिती द्यावी.

• अर्जावर स्वाक्षरी व प्रमाणीकरण:

1. अर्जदाराने अर्जावर स्वाक्षरी करून त्याचे प्रमाणीकरण करावे.
2. सिव्हिल प्रक्रिया संहिता, 1908 (Code of Civil Procedure, 1908) च्या तरतुदीनुसार हे प्रमाणीकरण करणे आवश्यक आहे.

• अधिक माहिती मागवण्याचा अधिकार: वक्फ बोर्ड अर्जदाराकडून अतिरिक्त माहिती किंवा आवश्यक असलेल्या इतर तपशीलांची मागणी करू शकतो.
• वक्फ बोर्डाच्या चौकशीचा अधिकार:

1. अर्ज मिळाल्यानंतर, वक्फ बोर्ड अर्जाची सत्यता आणि वैधता तपासू शकतो.
2. जर अर्ज वक्फच्या व्यवस्थापकाने केला नसेल, तर नोंदणीपूर्वी व्यवस्थापकाला नोटीस दिली जाईल आणि त्याला ऐकून घेतले जाईल.

• नोंदणीसाठी वेळेची अट:

1. या कायद्याच्या अंमलबजावणीपूर्वी अस्तित्वात असलेल्या वक्फसाठी कायद्याच्या अंमलबजावणीनंतर तीन महिन्यांच्या आत नोंदणी करणे आवश्यक आहे.
2. नवीन वक्फसाठी: वक्फ तयार झाल्याच्या तीन महिन्यांच्या आत अर्ज करणे आवश्यक आहे.
3. जर वक्फ तयार होताना वक्फ बोर्ड अस्तित्वात नसेल, तर बोर्ड स्थापन झाल्यानंतर तीन महिन्यांच्या आत अर्ज करणे बंधनकारक आहे.