Trending
महाराष्ट्र वक्फ नियम, २०२२ अंतर्गत वक्फ मालमत्तांच्या नोंदी आणि संरक्षणासाठी स्पष्ट मार्गदर्शक तत्त्वे दिली आहेत. महसूल नोंदींमध्ये वक्फ मालमत्तेचा 7/12 उताऱ्यावर उल्लेख करणे, फेरफार नोंदी अद्ययावत ठेवणे आणि वक्फ मंडळाच्या सूचनांनुसार जिल्हाधिकाऱ्यांनी आवश्यक दुरुस्त्या करणे बंधनकारक आहे. या प्रक्रियेमुळे अनधिकृत हस्तांतरण रोखता येते आणि मालमत्तेचे कायदेशीर अस्तित्व दृढ होते.
वक्फ मालमत्तेच्या संरक्षणासाठी महसूल अभिलेख अत्यंत महत्त्वाचे आहेत. 7/12 उतारा, फेरफार अभिलेख, मालमत्ता कराच्या पावत्या आणि जिल्हाधिकाऱ्यांचे आदेश हे दस्तऐवज वक्फ हक्कांचे पुरावे ठरतात. महसूल विभाग, वक्फ मंडळ आणि स्थानिक स्वराज्य संस्था यांनी परस्पर समन्वय ठेवल्यास वक्फ मालमत्तेचे व्यवस्थापन अधिक प्रभावी आणि सुरक्षित होईल.
या लेखाचा मुख्य उद्देश नागरिकांना आणि संबंधित संस्थांना महाराष्ट्र वक्फ नियम, २०२२ अंतर्गत वक्फ मालमत्तांच्या महसुली नोंदी आणि कायदेशीर संरक्षणाच्या तरतुदींविषयी जागरूक करणे हा आहे
या नियमांमुळे वक्फ मालमत्तांची अधिकृत नोंदणी आणि संरक्षण सुनिश्चित होते. महसूल अधिकारी व वक्फ मंडळ यांच्यात समन्वय राखून, योग्य जमिनींची नोंद करण्यात येणे आवश्यक आहे.
वक्फ मालमत्तेच्या कायदेशीर हक्कांचे संरक्षण करण्यासाठी आणि तिच्या व्यवस्थापनास अधिकृत मान्यता मिळवण्यासाठी भू-अभिलेख आणि महसूल नोंदींची अत्यंत महत्त्वाची भूमिका असते. हे दस्तऐवज संबंधित मालमत्तेच्या कायदेशीर अस्तित्वाची खात्री करतात आणि अनधिकृत हस्तांतरण अथवा बेकायदेशीर ताबा टाळण्यासाठी उपयोगी पडतात. महसूल नोंदींमध्ये वक्फ मालमत्तेचा स्पष्ट उल्लेख असल्यास कोणतीही खाजगी व्यक्ती किंवा संस्था त्या मालमत्तेवर अवैध दावा करू शकत नाही. त्यामुळे, वक्फ मालमत्तेच्या व्यवस्थापनासाठी आवश्यक असलेले भू-अभिलेख समजून घेणे महत्त्वाचे आहे.
भू-अभिलेख म्हणजे कोणत्याही जमिनीच्या मालकी, हक्क, आणि उपयोगाविषयी असलेले अधिकृत नोंद दस्तऐवज. ही नोंदी मुख्यतः महसूल विभाग, तहसील कार्यालय, आणि जिल्हाधिकाऱ्यांच्या कार्यालयात उपलब्ध असतात. वक्फ मालमत्तेच्या संदर्भात, वक्फ मंडळाने वेळोवेळी या नोंदींची पडताळणी आणि अद्ययावत करणे आवश्यक असते. जर भू-अभिलेख व्यवस्थित नोंदवले नसतील, तर त्या मालमत्तेवर अनधिकृत हस्तक्षेप किंवा बेकायदेशीर हस्तांतरण होऊ शकते. त्यामुळे वक्फ मंडळाने नियमितपणे महसूल नोंदींमध्ये मालमत्तेची स्थिती तपासणे आणि आवश्यकतेनुसार सुधारणा करणे आवश्यक आहे.
7/12 उतारा हा जमिनीच्या कायदेशीर हक्कांविषयी आणि तिच्या उपयोगाविषयी माहिती देणारा महसूल दस्तऐवज आहे. विशेषतः महाराष्ट्र आणि गुजरातसारख्या राज्यांमध्ये हा उतारा जमीन मालकीचा महत्त्वाचा पुरावा मानला जातो. वक्फ मालमत्तेच्या संदर्भात, 7/12 उताऱ्यात “Waqf Property” किंवा “Auqaf” असा स्पष्ट उल्लेख असणे आवश्यक आहे. महसूल विभागाच्या नोंदींमध्ये वक्फ मालमत्तेची माहिती असल्यास कोणत्याही खाजगी व्यक्तीच्या नावावर ती नोंद होऊ शकत नाही. 7/12 उताऱ्यात मालमत्तेचा सर्वसाधारण तपशील, जमिनीचा वापर, मालकाचे नाव, आणि फेरफार नोंदी यांचा समावेश असतो. त्यामुळे वक्फ मंडळाने वेळोवेळी 7/12 उताऱ्यातील माहितीची पडताळणी करून आवश्यक दुरुस्त्या करून घ्याव्यात.
फेरफार नोंद म्हणजे जेव्हा जमिनीच्या मालकीत बदल होतो, तेव्हा महसूल नोंदींमध्ये केलेली अधिकृत दुरुस्ती. वक्फ घोषित झाल्यावर महसूल विभागाच्या नोंदींमध्ये मालमत्तेच्या नवीन मालकाचा उल्लेख करणे अत्यावश्यक असते. महसूल अधिकाऱ्याच्या मंजुरीनंतर वक्फ मंडळ किंवा मुतवल्लीचे नाव त्या नोंदींमध्ये समाविष्ट केले जाते. जर फेरफार नोंद वेळेवर अद्ययावत केली गेली नाही, तर भविष्यात वक्फ मालमत्तेवर अनधिकृत दावा केला जाऊ शकतो. त्यामुळे महसूल अधिकाऱ्यांकडे वेळोवेळी फेरफार नोंदींसाठी अर्ज करणे आणि आवश्यक बदलांची खात्री करणे महत्त्वाचे ठरते.
मालमत्ता कराच्या नोंदी स्थानिक महानगरपालिका, नगरपरिषद, किंवा ग्रामपंचायतीकडे उपलब्ध असतात. जर वक्फ मालमत्तेवर नगरपालिका कर लागू होत असेल, तर त्या कराच्या पावत्या ताबा सिद्ध करण्यासाठी वापरल्या जाऊ शकतात. काही विशेष वक्फ संपत्ती, जसे की मशिदी, दर्गाह, आणि मदरसे, यांना करमाफी मिळते. अशा वेळी कर माफीचे प्रमाणपत्र किंवा मालमत्ता कराच्या रेकॉर्डची नोंद असणे गरजेचे ठरते. नियमित कर भरणा केल्याने वक्फ मंडळाला त्या मालमत्तेवर कायदेशीर हक्क मिळवणे सुलभ होते.
महसूल नोंदी म्हणजे सरकारी अभिलेखांमध्ये जमिनीच्या कायदेशीर स्थितीचा उल्लेख असलेली अधिकृत माहिती. महसूल विभागाच्या ‘Record of Rights’ किंवा ‘Khasra Khatauni’ नोंदींमध्ये जर “Waqf Property” असा उल्लेख असेल, तर ती मालमत्ता वक्फ मंडळाच्या संरक्षणाखाली येते. या नोंदीमुळे वक्फ मालमत्तेचा गैरवापर किंवा अनधिकृत विक्री रोखण्यास मदत होते. महसूल अधिकाऱ्यांनी केलेल्या नोंदींमध्ये जर वक्फ मालमत्तेचा स्पष्ट उल्लेख नसेल, तर ती मिळवण्यासाठी वक्फ मंडळाने संबंधित अधिकाऱ्यांकडे अर्ज करणे आवश्यक आहे.
काही वक्फ मालमत्तांच्या बाबतीत जिल्हाधिकाऱ्यांनी किंवा वक्फ मंडळाने अधिकृत आदेश जारी केलेले असतात. हे आदेश वक्फ मालमत्तेच्या कायदेशीर अस्तित्वाला अधिकृत मान्यता देतात. यामुळे वक्फ मंडळाला त्या मालमत्तेच्या व्यवस्थापनाचे आणि संरक्षणाचे अधिकार प्राप्त होतात. याशिवाय, काही प्रकरणांमध्ये गॅझेट नोटिफिकेशनद्वारे वक्फ मालमत्तेची अधिकृत माहिती प्रकाशित केली जाते, जी भविष्यात कायदेशीर वाद टाळण्यासाठी अत्यंत महत्त्वाची ठरते.
वक्फ मालमत्तेच्या कायदेशीर सुरक्षेसाठी महसूल नोंदींचे अद्ययावत असणे अत्यावश्यक आहे. या नोंदींमुळे मालकी हक्क सिद्ध करणे सोपे होते आणि वक्फ मालमत्तेच्या अवैध विक्रीस आळा बसतो. महसूल नोंदींच्या आधारे तिसऱ्या व्यक्तींना वक्फ मालमत्तेवर मालकी हक्क सांगता येत नाही. यामुळे वक्फ मंडळाच्या अधिकृत देखरेखीखाली मालमत्तेचे व्यवस्थापन आणि संरक्षण सुनिश्चित करता येते. महसूल नोंदींच्या माध्यमातून अनधिकृत ताबा आणि बेकायदेशीर विक्री रोखणे शक्य होते. त्यामुळे वक्फ मंडळ आणि मुतवल्ली यांनी सातत्याने महसूल विभागाशी संपर्क साधून वक्फ मालमत्तेच्या नोंदी अद्ययावत कराव्यात.
वक्फ मालमत्तांच्या महसुली नोंदींचे योग्यरित्या व्यवस्थापन करणे हे वक्फ मंडळे आणि संबंधित प्राधिकरणांसाठी अत्यंत महत्त्वाचे आहे. या नोंदींच्या पारदर्शक आणि अचूक देखरेखीमुळे वक्फ मालमत्तेचे संरक्षण आणि त्याचा योग्य विनियोग सुनिश्चित करता येतो. महसुली नोंदींची अद्ययावतता आणि नियमांचे पालन केल्याने वक्फ मालमत्तेवरील बेकायदेशीर हस्तक्षेप टाळता येतो आणि धार्मिक तसेच सामाजिक कल्याणकारी उद्देशांसाठी त्यांचा उचित उपयोग शक्य होतो.
सरकार आणि वक्फ मंडळांनी एकत्रितपणे आधुनिक तंत्रज्ञानाच्या साहाय्याने महसुली नोंदींचे डिजिटायझेशन करणे, पारदर्शकता वाढवणे आणि कायद्यांची अंमलबजावणी अधिक प्रभावी करणे आवश्यक आहे. तसेच, वक्फ मालमत्तेच्या व्यवस्थापनात अधिक जबाबदारी आणि दक्षता बाळगणे महत्त्वाचे आहे. यामुळे केवळ कायदेशीर प्रक्रिया सुलभ होणार नाही, तर वक्फ मालमत्तांचा दीर्घकालीन संरक्षण आणि उपयुक्ततेत वाढ होईल.
Adv. Abdul Mulla (Mob. No. 937 007 2022) is a seasoned legal professional with over 18 years of experience in advocacy, specializing in diverse areas of law, including Real Estate and Property Law, Matrimonial and Divorce Matters, Litigation and Dispute Resolution, and Will and Succession Planning. read more….
Copyright BlazeThemes. 2025
