Trending
Trending
गहाणखत हा एक खास कायदेशीर करार आहे जो एक व्यक्ती (कर्जदार) आपल्या मालमत्तेचे तात्पुरते हस्तांतरण दुसऱ्या व्यक्ती (कर्जप्रदाता) कडे करतो, जेणेकरून कर्ज घेतलेल्या रकमेची परतफेड न केल्यास कर्जप्रदाता त्या मालमत्तेवर कायदेशीर कारवाई करू शकेल. भारतीय मालमत्ता हस्तांतरण अधिनियम, १८८२ (Transfer of Property Act, 1882) या कायद्यानुसार गहाणखताची व्याख्या केली जाते. गहाणखताची मुख्य कारणे आणि कायदेशीर अटी ठरवण्यासाठी कलम ५८ चे महत्त्व आहे.
बँक, वित्तसंस्था किंवा खासगी सावकाराकडून कर्ज घेण्यासाठी मालमत्ता गहाण टाकली जाते, आणि कर्जफेड पूर्ण झाल्यानंतर ती परत मिळते. गहाणदार म्हणजे तो व्यक्ती किंवा संस्था जी स्वतःची मालमत्ता गहाण ठेवून कर्ज घेते. गहाण व्यवहारामध्ये गहाणदाराचे विशिष्ट हक्क आणि जबाबदाऱ्या असतात, जे कायद्याने निश्चित केलेले असतात.
गहाणदार म्हणून तुमच्या हक्कांची आणि जबाबदाऱ्यांची माहिती असणे अत्यावश्यक आहे, जेणेकरून आर्थिक नुकसान, फसवणूक किंवा कायदेशीर गुंतागुंत टाळता येईल.
या लेखामध्ये गहाणदाराचे कायदेशीर हक्क, जबाबदाऱ्या सोप्या भाषेत स्पष्ट केले आहेत , जेणेकरून वाचकांना त्यांच्या आर्थिक निर्णयांबाबत योग्य मार्गदर्शन मिळू शकेल.
गहाणखत म्हणजे विशिष्ट स्थावर मालमत्तेवरील अधिकार हस्तांतरण, ज्याचा उद्देश कर्जाची परतफेड किंवा भविष्यातील कर्जाची परतफेड सुनिश्चित करणे, विद्यमान किंवा भविष्यकालीन कर्ज, किंवा एखाद्या वचनांचे पालन करणे जे आर्थिक जबाबदारी निर्माण करू शकते.
गहाणखताचा देणारा व्यक्ती “गहाणदार “ (Mortgagor) आणि गहाणखताचा लाभ घेणारा व्यक्ती “गहाणखतधार” (Mortgagee) म्हणून ओळखला जातो; कर्ज रक्कम आणि त्यावर व्याज ज्याची परतफेड कर्ज घेणाऱ्याला करायची आहे त्याला “गहाणकर्ज” (Mortgage-money) म्हणतात, आणि जे कागदपत्र कर्जाची सुरक्षा म्हणून हस्तांतरण करतात त्याला “गहाणखतपत्र” (Mortgage-deed) असे म्हटले जाते.
गहाणदार (जो व्यक्ती मालमत्ता गहाण ठेवतो) कर्जाची संपूर्ण रक्कम फेडल्यानंतर त्याला आपली मालमत्ता परत मिळवण्याचा हक्क असतो, याला पुनरधिकार (Right to Redeem) म्हणतात.
कर्जाची रक्कम फेडल्यानंतर गहाणदार गहाणखतधारकाकडून (कर्जदाराकडून) खालील गोष्टी मागू शकतो –
हा हक्क खालील परिस्थितीत हरवू शकतो –
जर गहाणखतधारक कर्ज फेडल्यानंतरही मालमत्ता परत देण्यास नकार देत असेल, तर गहाण सोडवण्यासाठी दावा दाखल करता येतो.
आंशिक पुनरधिकार (Partial Redemption) – जर मालमत्ता अनेक मालकांनी एकत्र गहाण ठेवली असेल, तर कोणताही एक मालक आपला हिस्सा वेगळा सोडवू शकत नाही. मात्र, जर गहाणखतधारकाने त्या मालकाचा काही हिस्सा विकत घेतला असेल, तर हा हक्क लागू होतो.
गहाणदाराला जर स्वतःकडे मालमत्ता परत घ्यायची नसेल, तर तो गहाणखतधारकाला ती तिसऱ्या व्यक्तीच्या नावावर हस्तांतरित करण्यास सांगू शकतो.
गहाणदाराला त्याच्या गहाण संपत्तीशी संबंधित दस्तऐवज पाहण्याचा आणि त्याची प्रत मिळवण्याचा हक्क आहे, जोपर्यंत त्याचा पुनरधिकार अस्तित्वात आहे. यासाठी त्याला स्वतःच्या खर्चाने आणि गहाणखतधारकाच्या आवश्यक खर्चाची भरपाई करून, दस्तऐवज पाहण्याची किंवा त्याच्या प्रत, उतारे किंवा सारांश मिळवण्याची परवानगी आहे. हे दस्तऐवज गहाणखतधारकाच्या ताब्यात किंवा नियंत्रणाखाली असले पाहिजेत.
जर गहाणदाराने त्याच गहाणखतधारकाकडे दोन किंवा अधिक गहाणखत दिली असतील, तर त्याला कोणत्याही एका गहाणखताची रक्कम वेगळी फेडण्याचा किंवा दोन किंवा अधिक गहाणखतांची रक्कम एकत्रित फेडण्याचा अधिकार आहे. तथापि, जर गहाणखतदार आणि गहाणखतधारक यांच्यात वेगळ्या अटी ठरवल्या असतील, तर त्या अटींसह पुनरधिकार लागू होतो.
उपभोगात्मक गहाणखताच्या बाबतीत, गहाणदाराला गहाण संपत्तीचा ताबा परत मिळवण्याचा हक्क आहे. जर गहाणखतधारकाला भाडे आणि उत्पन्नातून गहाणखताची रक्कम फेडण्याचा अधिकार असेल, तर ती संपूर्ण रक्कम फेडल्यानंतर गहाणदाराला मालमत्तेचा ताबा मिळतो. जर गहाणखतधारकाला केवळ काही भाग फेडण्याचा अधिकार असेल, तर ठराविक मुदत संपल्यानंतर आणि उर्वरित रक्कम गहाणदाराने भरल्यानंतर तो मालमत्ता परत मिळवू शकतो. तसेच, गहाणखतधारकाकडे असलेले सर्व दस्तऐवज गहाणदाराला परत करावे लागतात.
जर गहाणखताच्या कालावधीत गहाणखत धारकाच्या ताब्यात असलेल्या संपत्तीमध्ये कोणतीही वाढ झाली असेल, तर गहाणदाराला ती वाढ मिळवण्याचा हक्क आहे, जोपर्यंत करारात वेगळे नमूद केलेले नाही. जर गहाणखतधारकाने संपत्तीवर नवीन इमारत बांधली किंवा झाडे लावली, तर ती सुधारणा गहाणदाराच्या मालकीची ठरते. तसेच, मालमत्तेची बाजारातील किंमत वाढल्यास, ती वाढ गहाणदारालाच मिळते.
जर गहाण ठेवलेली मालमत्ता भाडेपट्ट्यावर (lease) असेल आणि गहाणदाराने भाडेपट्टा नूतनीकरण केला असेल, तर गहाण परत घेतल्यावर नवीन भाडेपट्ट्याचा लाभ गहाणदाराला मिळतो.
गहाणदाराने गहाणखताच्या अटींचे पालन करून भाडेपट्टे (lease) देण्याचा अधिकार राखलेला असतो.मात्र, असे भाडेपट्टे योग्य भाड्याने आणि ठरलेल्या कायदेशीर निकषांनुसार असले पाहिजेत.
आपल्या हकाचे संरक्षण कारण्यासाठी अनुभवी वकिलाचा सल्ला घेतल्यास गहाण व्यवहार सुरक्षित राहतो आणि भविष्यातील कायदेशीर गुंतागुंती टाळता येते. अशा वेळी www.asmlegalservices.in किंवा www.lifeandlaw.in द्वारे सदर लेख लिहिणाऱ्या ॲड. अब्दुल मुल्ला यांचा सल्ला घेणे फायद्याचे ठरू शकते.
गहाण ठेवलेली मालमत्ता गहाणदाराच्या मालकीची आहे आणि ती वैधपणे हस्तांतरित करण्याचा अधिकार त्याच्याकडे आहे याची खात्री देणे आवश्यक आहे.
गहाण ठेवलेल्या मालमत्तेवरील आपला अधिकार टिकवण्यासाठी गहाणदाराने आवश्यक त्या कायदेशीर बाबींचे पालन करणे आवश्यक आहे.
गहाणदाराने गहाणखताच्या अटींनुसार सर्व कर, महसूल आणि अन्य शुल्क वेळेवर भरावे लागतात.
जर गहाण ठेवलेली मालमत्ता भाडेपट्ट्यावर असेल, तर गहाणदाराने त्या भाडेपट्ट्याच्या सर्व अटींचे पालन करावे.यामध्ये भाडे भरणे, अटी पाळणे आणि इतर कायदेशीर जबाबदाऱ्या पार पाडणे यांचा समावेश होतो.
जर गहाण मालमत्ता आधीच गहाण ठेवलेली असेल आणि त्यावर दुसरे गहाण असेल (subsequent mortgage), तर गहाणदाराने आधीच्या गहाणाचे व्याज आणि कर्जाची परतफेड वेळेवर करणे आवश्यक आहे.
गहाण ठेवलेली मालमत्ता वाया जाणार नाही किंवा तिचे मूल्य कमी होणार नाही याची काळजी घेणे गहाणदाराचे कर्तव्य आहे.जर गहाणदाराने मालमत्तेची हानी केली आणि त्यामुळे गहाणधारकाच्या सुरक्षिततेवर परिणाम झाला, तर गहाणदार जबाबदार राहील.
गहाणदार म्हणून आपले हक्क आणि जबाबदाऱ्या जाणून घेणे आवश्यक आहे. गहाणखताच्या अटींनुसार, मालमत्तेचा ताबा परत मिळवण्याचा हक्क (redemption) गहाणदाराकडे असतो, तसेच कोणत्याही सुधारित स्थितीचा लाभ घेण्याचा अधिकार मिळतो.
गहाण व्यवहार सुरळीत आणि कायदेशीरदृष्ट्या सुरक्षित ठेवण्यासाठी गहाणखताच्या अटी काळजीपूर्वक समजून घेणे महत्त्वाचे आहे. अनुभवी वकिलाचा सल्ला घेतल्यास गहाण व्यवहार सुरक्षित राहतो आणि भविष्यातील कायदेशीर गुंतागुंती टाळता येतात . अशा वेळी www.asmlegalservices.in किंवा www.lifeandlaw.in द्वारे सदर लेख लिहिणाऱ्या ॲड. अब्दुल मुल्ला यांचा सल्ला घेणे महत्वपूर्ण ठरू शकते.
योग्य नियोजन आणि जबाबदारीने व्यवहार केल्यास गहाण प्रक्रिया दोन्ही पक्षांसाठी फायदेशीर ठरू शकते. त्यामुळे, गहाण हे केवळ आर्थिक मदतीचे साधन नसून, त्यासोबत येणाऱ्या जबाबदाऱ्या पार पाडणे तितकेच गरजेचे आहे.
Adv. Abdul Mulla (Mob. No. 937 007 2022) is a seasoned legal professional with over 18 years of experience in advocacy, specializing in diverse areas of law, including Real Estate and Property Law, Matrimonial and Divorce Matters, Litigation and Dispute Resolution, and Will and Succession Planning. read more….
Copyright BlazeThemes. 2025
