Trending
दरवर्षी १५ मार्च रोजी जागतिक ग्राहक हक्क दिन साजरा केला जातो. या दिवसाचे मुख्य उद्दिष्ट म्हणजे ग्राहकांना त्यांच्या हक्कांबाबत जागरूक करणे आणि सुरक्षित खरेदीसाठी मार्गदर्शन करणे. जागतिक पातळीवर ग्राहक संरक्षण हे एक महत्त्वाचे विषय आहे, कारण फसवणूक आणि चुकीची माहिती यामुळे ग्राहकांचे मोठ्या प्रमाणावर नुकसान होते.
डिजिटल युगात ऑनलाईन खरेदीचा मोठ्या प्रमाणावर विस्तार झाला आहे, विशेषतः सोशल मीडियाच्या माध्यमातून. इंस्टाग्राम, फेसबुक आणि युट्यूबसारख्या प्लॅटफॉर्मवर विविध ब्रँड्स आणि इनफ्लुएन्सर्स प्रॉडक्ट्स प्रमोट करत असतात. मात्र, यामधून अनेकदा दिशाभूल करणाऱ्या जाहिराती आणि बनावट उत्पादनांची विक्री केली जाते. आकर्षक ऑफर्स, फेक रिव्ह्यू आणि लिमिटेड स्टॉकसारख्या ट्रिक्सचा वापर करून ग्राहकांची फसवणूक केली जाते.
या लेखाचा उद्देश म्हणजे सोशल मीडियावरील बनावट उत्पादनांची ओळख कशी करावी आणि ग्राहकांनी स्वतःचे संरक्षण कसे करावे, याबाबत जागरूकता निर्माण करणे हा आहे.
सध्या ऑनलाईन शॉपिंग हे ग्राहकांसाठी एक महत्त्वाचे साधन बनले आहे. पूर्वी खरेदीसाठी ग्राहक मॉल्स किंवा बाजारपेठांवर अवलंबून असत, मात्र आता इंटरनेटच्या सोयींमुळे घरबसल्या केवळ काही क्लिकमध्ये खरेदी करणे सहज शक्य झाले आहे. ई-कॉमर्स वेबसाइट्ससह फेसबुक, इंस्टाग्राम, व्हॉट्सअॅप आणि यूट्यूब यांसारख्या सोशल मीडिया प्लॅटफॉर्म्सवरून थेट उत्पादने विकण्याची सुविधा उपलब्ध झाली आहे.
अलीकडच्या काळात सोशल मीडिया प्लॅटफॉर्म्स जसे की फेसबुक, इंस्टाग्राम, युट्यूब आणि व्हॉट्सअप हे केवळ संवादाचे माध्यम राहिले नाहीत, तर ते ऑनलाइन मार्केटिंग आणि ई-कॉमर्ससाठी मोठ्या प्रमाणावर वापरले जात आहेत. अनेक छोटे व्यवसाय आणि मोठे ब्रँड्स सोशल मीडियावर जाहिराती देतात आणि ग्राहकांना थेट उत्पादने खरेदी करण्यासाठी प्रवृत्त करतात. विशेषतः “व्हायरल” उत्पादने जसे की सौंदर्य प्रसाधने, गॅझेट्स, कपडे आणि इलेक्ट्रॉनिक वस्तू सोशल मीडियावर मोठ्या प्रमाणावर विकल्या जातात. सोशल मीडियावरील इनफ्लुएन्सर मार्केटिंग, आकर्षक जाहिराती आणि सवलतीमुळे ग्राहक मोठ्या प्रमाणात ऑनलाईन खरेदी करण्यास प्रवृत्त होतात. मात्र, या सोयीबरोबरच फसवणुकीचे प्रमाणही वाढले आहे.
फसवणूक करणारे आकर्षक जाहिराती बनवून फेसबुक, इन्स्टाग्राम, आणि यूट्यूबवर प्रमोट करतात. या जाहिरातींमध्ये अत्यंत मोठ्या सवलती, आश्चर्यकारक परिणाम, किंवा मर्यादित काळासाठी ऑफर असल्याचा दावा केला जातो.
या स्कॅमर कंपन्या खोट्या ग्राहक प्रतिक्रिया, पॉझिटिव्ह रिव्ह्यू आणि फेक इन्फ्लुएंसर प्रमोशन्स वापरून विश्वास निर्माण करतात. कधी कधी AI-जनरेटेड किंवा एडिट केलेले फोटो आणि व्हिडीओ वापरले जातात.
काही फसवे विक्रेते मूळ ब्रँडची नक्कल करून त्यांच्यासारखीच पॅकेजिंग आणि लोगो वापरतात. ग्राहक स्वस्त किंमत पाहून ऑर्डर करतात, पण त्यांना निकृष्ट किंवा वेगळेच उत्पादन मिळते.
ग्राहक पैसे भरल्यानंतर, अनेकदा उत्पादन पाठवले जात नाही किंवा पूर्णपणे वेगळे आणि कमी किमतीचे उत्पादन पाठवले जाते. ग्राहक तक्रार करण्याचा प्रयत्न करतात, पण वेबसाइट किंवा सेलर अचानक गायब होतो.
फसवणूक करणारे कंपन्या मुद्दामहून ग्राहकांसाठी संपर्क क्रमांक किंवा ईमेल दिले जात नाहीत किंवा ते काम करत नाहीत. ग्राहकांना परतावा मागण्यासाठी कुठलाही अधिकृत पर्याय दिला जात नाही.
या फसवणुकीसाठी तात्पुरत्या वेबसाईट्स तयार केल्या जातात, ज्या काही आठवड्यांतच गायब होतात. काही दिवसांनी तेच लोक नवीन नावाने आणि नव्या ब्रँडसह पुन्हा जाहिरात करताना दिसतात.
फसवे विक्रेते ग्राहकांना त्यांच्या वेबसाइटवर पेमेंट करण्यास प्रवृत्त करतात, जिथे बँक डिटेल्स, क्रेडिट कार्ड माहिती आणि वैयक्तिक डेटा चोरला जातो. नंतर हा डेटा इतर फसवणूक करणाऱ्यांना विकला जातो.
काही स्कॅमर्स “Cash on Delivery” (COD) पर्याय देतात, पण ग्राहकांना बॉक्समध्ये सापडतात दगड, कागद किंवा अगदी रिकामे पॅकेज. कारण एकदा पैसे घेतले की परताव्याचा काहीही मार्ग उरत नाही.
फसवे विक्रेते सोशल मीडियावर काहीही नवीन ट्रेंडिंग असेल, त्याच्याशी संबंधित बनावट उत्पादन विकण्याचा प्रयत्न करतात. उदाहरणार्थ, अचानक लोकप्रिय झालेले गॅजेट्स, फिटनेस प्रॉडक्ट्स, किंवा त्वचेसाठी चमत्कारिक परिणाम देणारे उत्पादने.
काही कंपन्या “ड्रॉपशिपिंग”च्या नावाखाली सोशल मीडियावर जाहिरात करतात. ऑर्डर घेतल्यावर, ते स्वस्त आणि निकृष्ट उत्पादने चीन किंवा इतर ठिकाणांहून पाठवतात, जी ग्राहकांपर्यंत पोहोचायलाच अनेक आठवडे लागतात.
ही यंत्रणा सतत बदलत राहते, आणि नवनवीन फसवणुकीच्या पद्धती सोशल मीडियावर दिसत राहतात.
सोशल मीडियावर फेक उत्पादनांच्या विक्रीत मोठी वाढ झाली आहे, आणि यामुळे ग्राहकांची फसवणूक होण्याच्या घटना वाढत आहेत. ग्राहक संरक्षण कायदा, 2019 अंतर्गत प्रत्येक ग्राहकाला योग्य माहिती मिळण्याचा, न्याय्य व्यवहाराचा आणि तक्रार निवारणाचा हक्क आहे. जर कोणी फसवणूक केली, तर ग्राहक राष्ट्रीय ग्राहक तक्रार निवारण मंच (NCDRC) किंवा सायबर गुन्हे विभाग येथे ऑनलाईन तक्रार करू शकतात.
तसेच, दिशाभूल करणाऱ्या जाहिरातींवर Advertising Standards Council of India (ASCI) नियंत्रण ठेवते आणि ग्राहकांना अशा जाहिरातींची तक्रार करण्याचा अधिकार आहे. सोशल मीडियावर कोणत्याही उत्पादनाची खरेदी करताना योग्य तपासणी करणे गरजेचे आहे, परंतु जर फसवणूक झाली, तर कायदेशीर मार्गांचा वापर करून न्याय मिळवता येऊ शकतो. ग्राहकांनी आपल्या हक्कांची जाणीव ठेवून सावध खरेदी करावी आणि फसवणुकीविरोधात आवाज उठवावा.
सोशल मीडियावर फेक प्रॉडक्ट्सची फसवणूक टाळण्यासाठी ब्रँडची अधिकृत वेबसाइट तपासणे, ग्राहकांच्या प्रतिक्रिया वाचणे आणि अनोळखी लिंक-ऑफर्स टाळणे गरजेचे आहे. योग्य माहिती घेतल्यास बनावट उत्पादनांची ओळख पटवणे सोपे होते.
तंत्रज्ञानाने खरेदी सुलभ केली असली तरी धोके वाढले आहेत. त्यामुळे ग्राहकांनी सावध राहून, कायदेशीर हक्कांची जाणीव ठेवून आणि आवश्यक तक्रारी दाखल करून स्वतःचे संरक्षण करावे. सतर्क खरेदीमुळे फसवणुकीपासून बचाव करता येतो!
Adv. Abdul Mulla (Mob. No. 937 007 2022) is a seasoned legal professional with over 18 years of experience in advocacy, specializing in diverse areas of law, including Real Estate and Property Law, Matrimonial and Divorce Matters, Litigation and Dispute Resolution, and Will and Succession Planning. read more….
Copyright BlazeThemes. 2025
