वाटाघाटी ही केवळ चर्चेवर आधारित प्रक्रिया नसून, ती परस्पर समन्वय, विश्वास आणि तडजोडीच्या तयारीवर अवलंबून असते. यशस्वी वाटाघाटीसाठी काही मूलभूत तत्त्वे पाळणे आवश्यक असते, ज्यामुळे दोन्ही पक्षांना समाधानकारक निकाल मिळतो.

1. प्रभावी संवाद कौशल्ये (Effective Communication Skills)

वाटाघाटी यशस्वी होण्यासाठी संवाद हे सर्वात महत्त्वाचे साधन आहे. जर संवाद योग्य नसेल, तर गैरसमज वाढतात आणि विवाद अधिक गुंतागुंतीचा होतो. त्यामुळे, संवाद करताना स्पष्टता आणि समजूतदारपणा असावा. आपल्या मुद्द्यांची मांडणी करताना संक्षिप्त आणि मुद्देसूद भाषा वापरणे आवश्यक आहे. तसेच, संवाद सौम्य आणि संयमी ठेवणे गरजेचे आहे, जेणेकरून समोरच्याला ते आक्रमक वाटणार नाही. याशिवाय, ऐकण्याची कला आत्मसात करणेही तितकेच महत्त्वाचे आहे. समोरच्या व्यक्तीचे मुद्दे नीट ऐकून घेऊन, त्यावर विचारपूर्वक प्रतिसाद दिल्यास सकारात्मक चर्चा घडू शकते. अनेक वेळा चुकीच्या समजुतींमुळे वाटाघाटी अयशस्वी ठरतात, म्हणूनच गैरसमज टाळण्यासाठी संभाषणात सुस्पष्टता ठेवणे गरजेचे आहे.

2. सहानुभूती आणि समजूतदारपणा (Empathy and Understanding)

यशस्वी वाटाघाटीसाठी केवळ आपल्या फायद्याचा विचार करून चालत नाही, तर समोरच्या व्यक्तीच्या गरजा, अडचणी आणि भावना समजून घेणेही तितकेच महत्त्वाचे आहे. दुसऱ्या पक्षाच्या परिस्थितीची जाणीव ठेवल्यास वाटाघाटी अधिक सौहार्दपूर्ण होते आणि दोन्ही बाजूंमध्ये परस्पर विश्वास निर्माण होतो. जर विरोधी पक्षाला वाटले की त्यांची बाजू नीट समजून घेतली जात आहे, तर तेही अधिक सकारात्मक दृष्टिकोन ठेवतात. त्यामुळे वाटाघाटी करताना संयम आणि सहनशीलता बाळगणे आवश्यक आहे. प्रत्येकवेळी तात्काळ तोडगा निघेलच असे नाही, परंतु समजूतदारपणाने चर्चा केल्यास विवाद सोडवण्याची संधी अधिक वाढते.

3. लवचिकता आणि सहकार्याची भावना (Flexibility and Willingness to Cooperate)

वाटाघाटी यशस्वी होण्यासाठी लवचिकता महत्त्वाची असते. जर दोन्ही पक्ष आपल्या भूमिकांवर ठाम राहिले आणि कोणतीही तडजोड करण्यास तयार नसतील, तर तोडगा निघणे कठीण होते. म्हणूनच, काही प्रमाणात मागण्या कमी-जास्त करण्याची तयारी ठेवावी लागते. आपल्या भूमिकेत थोडेसे बदल करून, दोन्ही बाजूंसाठी योग्य असा निर्णय काढता येऊ शकतो. सहकार्याची भावना ठेवणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे, कारण वाटाघाटी ही एकतर्फी प्रक्रिया नसून, ती परस्पर समजुतीवर आधारित असते. कोणताही निर्णय घेताना तो दोन्ही पक्षांना मान्य असेल आणि दीर्घकालीन हित साधणारा असेल याची काळजी घेतली पाहिजे.

4. कायदेशीर ज्ञान आणि तज्ज्ञांचा सल्ला (Legal Awareness and Expert Guidance)

काही वेळा वाटाघाटी करताना कायदेशीर बाबींचा समावेश असतो, त्यामुळे योग्य कायदेशीर माहिती असणे गरजेचे असते. करार किंवा विवाद सोडवताना कोणते नियम आणि कायदे लागू होतील याची जाणीव असेल, तर भविष्यातील अडचणी टाळता येतात. 

 वकील किंवा मध्यस्थ यांचा सल्ला घेतल्यास वाटाघाटी अधिक प्रभावी आणि कायदेशीर दृष्टिकोनातून बळकट होऊ शकते.अशा वेळी  www.asmlegalservices.in किंवा www.lifeandlaw.in द्वारे सदर लेख लिहिणाऱ्या ॲड. अब्दुल मुल्ला यांचा सल्ला घेणे महत्वपूर्ण ठरू शकते.

 कोणत्याही प्रकारचा करार करताना त्यातील अटी कायदेशीरदृष्ट्या योग्य आहेत का, याकडे विशेष लक्ष द्यावे. अनेक वेळा, वाटाघाटीमध्ये कायदेशीर अडचणी दुर्लक्षित केल्या जातात, ज्यामुळे नंतर समस्या निर्माण होऊ शकतात. त्यामुळे, कायदेशीर सल्ला घेऊनच कोणताही अंतिम निर्णय घ्यावा.