Trending
५ एप्रिल रोजी साजरा होणारा ‘राष्ट्रीय सागरी दिन’ हा भारताच्या सागरी वारशाची आठवण करून देणारा आणि समुद्राशी निगडित क्षेत्रातील योगदान ओळखणारा दिवस आहे. या दिवसाच्या निमित्ताने समुद्रसंपत्तीचे संरक्षण, पर्यावरणीय समतोल आणि सागरी संसाधनांचा शाश्वत वापर या विषयाकडे लक्ष वेधले जाते. आजच्या घडीला समुद्रातील जैवविविधता, खनिजसंपत्ती, मत्स्य व्यवसाय आणि सागरी मार्गांचा अतिरेकी वापर आणि प्रदूषणामुळे धोका निर्माण झाला आहे. यासाठी पर्यावरण संरक्षण अधिनियम, कोस्टल रेग्युलेशन झोन (CRZ) नियम, जीवाश्म इंधन उत्खननावरील नियम, समुद्री मत्स्य पालन कायदे हे सर्व महत्त्वाचे कायदे राबवले जात आहेत. परंतु केवळ कायदे असून चालत नाही, त्यांची प्रभावी अंमलबजावणी आणि जनजागृतीही तेवढीच आवश्यक आहे.
या लेखाचा उद्देश राष्ट्रीय सागरी दिनाचे महत्त्व अधोरेखित करणे, समुद्रसंपत्तीच्या रक्षणासाठी असलेले कायदेशीर उपाय समजावून सांगणे आणि नागरिकांमध्ये सागरी पर्यावरणाबाबत जागरूकता निर्माण करणे हा आहे.
समुद्रसंपत्ती म्हणजे समुद्र आणि किनारपट्टी भागांमध्ये आढळणारी सर्व नैसर्गिक व जैविक साधने. यामध्ये केवळ मासे किंवा खनिजेच नाहीत तर संपूर्ण समुद्री परिसंस्था आणि त्यातील विविध घटकांचा समावेश होतो. ही संपत्ती केवळ अन्नपुरवठा आणि उद्योगधंद्यांपुरती मर्यादित नाही, तर ती देशाच्या आर्थिक, पर्यावरणीय आणि सुरक्षात्मक बाबींमध्येही महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावते.
समुद्रप्रदूषण – औद्योगिक सांडपाणी, प्लास्टिक आणि तेल गळतीमुळे जैवविविधतेवर गंभीर परिणाम होतो.
अति मासेमारी – बंदी काळात होणारी मासेमारी व आधुनिक जाळ्यांचा वापर मासळी साठ्याला कमी करतो.
हवामान बदल – जलतापमान वाढ, समुद्रपातळी वाढ आणि जैवविविधतेच्या स्थलांतराचा धोका वाढतो.
खनिज उत्खनन व पर्यटनाचा परिणाम – बेकायदेशीर उत्खनन, क्रूझ पर्यटन आणि सागरी वाहतूकमुळे समुद्रातील पर्यावरण बिघडते.
शाश्वततेचा अभाव – सागरी संपत्तीच्या अमर्याद वापरामुळे भविष्यातील अन्नसुरक्षा आणि पर्यावरणाचा समतोल धोक्यात येतो.
समुद्रसंपत्तीच्या रक्षणात सर्वात मोठा धोका म्हणजे प्रदूषण – विशेषतः प्लास्टिक व रासायनिक कचऱ्याचं प्रदूषण. किनाऱ्यावर कचरा फेकणे, जलवाहतुकीतून होणारा तेलगळतीचा अपघात, आणि नद्या समुद्रात मिळताना घेऊन येणारा औद्योगिक अपशिष्ट हे समुद्रासाठी अत्यंत घातक ठरतात. नागरिकांनी स्वच्छतेचा अंगीकार करणे, प्लास्टिकचा कमी वापर आणि योग्य कचरा व्यवस्थापन हे प्रदूषण टाळण्यासाठी आवश्यक आहे.
समुद्रकिनारी राहणाऱ्या लोकांचा सागरी पर्यावरणाशी थेट संबंध असतो. विशेषतः मच्छीमार समाज, त्यांचे जीवनमान समुद्रसंपत्तीवर अवलंबून असते. त्यामुळे या समाजात समुद्रसंवर्धनाबाबत जागरूकता वाढवणे अत्यंत गरजेचे आहे. शाश्वत मासेमारी, घनकचरा व्यवस्थापन आणि पर्यावरणपूरक उपजीविकेचे मार्ग यांचं प्रशिक्षण दिल्यास हे लोक समुद्रसंपत्तीच्या संरक्षणात मोठं योगदान देऊ शकतात.
भावी पिढीमध्ये सागरी संवेदनशीलता निर्माण होणे गरजेचे आहे. शालेय अभ्यासक्रमात समुद्र आणि त्याच्या संसाधनांविषयी माहिती समाविष्ट करणे, निबंध, चित्रकला, प्रकल्प आदी उपक्रमांद्वारे विद्यार्थ्यांमध्ये पर्यावरणविषयी कुतूहल आणि जबाबदारी निर्माण केली जाऊ शकते. शाळांमधून सुरू झालेली जनजागृती दीर्घकालीन परिणामकारक ठरते.
स्वयंसेवी संस्था, एनजीओ आणि स्थानिक गट हे समुद्र व किनाऱ्याच्या संरक्षणात महत्त्वाचे कार्य करू शकतात. समुद्रकिनाऱ्याची स्वच्छता मोहीम, वृक्षारोपण, सागरी जैवविविधतेच्या संवर्धनासाठी कार्यक्रम, स्थानिकांना प्रशिक्षण देणे अशा उपक्रमांतून सकारात्मक बदल घडवता येतो. नागरिकांनी स्वयंप्रेरणेने अशा उपक्रमांमध्ये सहभागी व्हावे.
सरकारकडून समुद्रसंपत्तीच्या रक्षणासाठी विविध कायदे तयार करण्यात आले आहेत, पण त्यांचं पालन होणं हे अधिक महत्त्वाचं आहे. बेकायदेशीर मासेमारी, किनाऱ्याची तोडफोड, प्रदूषण करणारे उद्योग यांच्याविरुद्ध वेळेवर तक्रार करणे, माहिती देणे आणि कायद्याची अंमलबजावणी सुनिश्चित करणे हे नागरिक म्हणून आपलं कर्तव्य आहे.
समुद्रसंपत्तीचं संरक्षण ही काळाची गरज आहे. भारतातील विविध कायदे जसे की पर्यावरण संरक्षण अधिनियम आणि CRZ नियमावली समुद्र व सागरी परिसंस्थेचं रक्षण करण्यासाठी महत्त्वाची भूमिका बजावतात. मात्र कायद्यांइतकंच जनजागृती व नागरिकांची भागीदारी देखील आवश्यक आहे.
राष्ट्रीय सागरी दिन हा समुद्र आणि त्याच्या संसाधनांच्या महत्त्वाची जाणीव करून देणारा दिवस आहे. या निमित्ताने आपण सागरी पर्यावरणाच्या संवर्धनासाठी अधिक जबाबदारीने वागण्याचा संकल्प केला पाहिजे.
Adv. Abdul Mulla (Mob. No. 937 007 2022) is a seasoned legal professional with over 18 years of experience in advocacy, specializing in diverse areas of law, including Real Estate and Property Law, Matrimonial and Divorce Matters, Litigation and Dispute Resolution, and Will and Succession Planning. read more….
Copyright BlazeThemes. 2025
